Tarihte Bugün Kasım

30 Kasım

1999: Houston’lu girişimci Marc Ostrofsky, business.com adresini $7,5 milyona sattı. Halbuki onu 3 yıl önce $150 bine aldığında ona deli demişlerdi. Üstelik internet balonu patlamak üzereyken yaptığı satışın parasını hisse olarak değil nakit alıp, balon patladıktan sonra cebinde tutmayı becerdi.

. . . . .

1999: Exxon ve Mobil tarihin en büyük birleşmesini ($81 myr) gerçekleştirdiler. Bu mega anlaşma Rockefeller’in 1911’de parçalara ayrılmış Standard Oil ünitelerinin çoğunu birleştirerek ABD petrol üretiminin %90’ını kontrol altına aldı ve o gün General Electric ve Microsoft’tan sonra dünyanın en büyük üçüncü şirketi haline geldi.

Yılda $200 milyarın üzerinde ciro yapan şirketin piyasa değeri bugün $170 milyar civarında. Hisselerinin yarıdan fazlası Vanguard, Black Rock gibi kurumların elinde. Dünya petrol ve gaz rezervlerinin %1’i Exxon Mobil’de. 21 ülkedeki 37 rafinerisiyle dünya petrolünün %3’ünü (günde 4 milyon varile yakın), enerjisinin %2’sini üretiyor. Dünyada 21 binin üzerindeki benzin istasyonunda ayda 60 milyon araba deposunu onlardan dolduruyor.

Olur mu olmaz mı bilinmez ama, şimdilerde şirketin diğer dört büyük rakip (BP, Chevron, Shell, Total) arasından bir tanesiyle daha (Chevron) birleşeceği konuşuluyor.

1988: Kohlberg Kravis Roberts & Co. üç ay süren bir ego ve açgözlülük cümbüşünün ardından RJR Nabisco’yu $25 milyara satın almak için girdiği ihaleyi kazanarak gözü doymaz Wall Street’e $1 milyar gelir sağladı ve 1980’lerin kaldıraçlı satın alma çılgınlığı ve çöp tahvil furyasını körükledi. Burrough ve Helyar’ın 1991 basımlı “Barbarlar Kapıda” isimli kitabı bunu anlatıyor.

1931: İktisadi Buhran Vergisi kabul edildi. Çalışanların maaşlarından kesilen vergi oranlarını yükselten uygulama 20 yıl yürürlükte kaldı.

. . . . .

1900: Edebi eserlerinden çok o coşkun kişiliği, kıvrak zekâsı ve eşcinsellikten hapis cezası çekmesiyle tanınan İrlandalı şair ve oyun yazarı Oscar Wilde Paris’teki metruk otel odasında menenjitten öldü.

46 yaşındaydı ve beş kuruşu yoktu. 3 yıl önce hapisten çıkıp kendini Paris’e sürgüne göndermişti. Kente vardığında da beş kuruşu yoktu ve sekizinci sınıf otellerde yatıp kalktı. Son kaldığı Hôtel d’Alsace’daki odasında son sözleri “duvar kâğıdımla ölümcül bir düelloya giriştik, birimiz gidecek” oldu. Hôtel d’Alsace artık beş yıldızlı, €700 verirseniz bugün Oscar Wilde’ın isminin verildiği ve öldüğü odada kalabilirsiniz.

Zengin ve son derece kültürlü bir ailenin çocuğuydu ve kendisi de çok iyi okudu (Oxford). İngilizcenin yanında Almanca, Fransızca, İtalyanca ve Yunanca konuşabiliyordu. Sadece kelimelerle oynama yeteneği değil, kıvrak zekâsı, hayata yaklaşımı ve farklı düşünebilme özelliği onu gündemden hiç düşürmedi. Onun için ciltler yazılabilir ama burada madem paranın 365 gününden bahsediyoruz, o zaman Oscar Wilde’ın parayla ilişkisini didikleyeceğiz.

Okuldayken aileden yılda £595 (bugünün £55 bini) geliyor, okuldan da yılda £95 burs alıyordu. Buna rağmen sağa sola borcu yüzünden defalarca disipline çağırıldı. Giysilere, mücevherata, müziğe, porselene, içkiye, mason locaları üyeliklerine dünyanın parasını döktü. Son derece hesapsızdı ve imkânlarının çok üzerinde bir yaşam tarzı vardı. “Ayağını yorganına göre uzatanın hayal gücü yoktur” derdi.

Paraya yaklaşımı şu cümlelerinde saklı: “

“Gençken en önemli şeyin para olduğunu düşünürdüm, şimdi biliyorum.”
“Bugün toplumda zenginlerden daha çok para düşünen tek sınıf var, onlar da fakirler. Zaten düşünecek başka şeyleri yok.”
“Ancak borcun varsa seni hatırlarlar.”
“Fakirliğin tesellisi müsrif olmaktır.”
“İçen sınıfların lâneti çalışmaktır.”
“Çok basit damak tadım var. Sadece en iyisiyle tatmin olurum.”

İşte böyle harcadı, harcadı ve £400 borcuyla (bugünün£41 bini) öldü. Ona Paris’te şahane bir mezartaşı yaptılar. Çıplak bir erkek melek. Parisliler önce aletini koparıp kaçırdılar, sonra bütün taş ruj izleriyle doldu taştı. Artık etrafında koruyucu cam bir bölme var (zaten koparacak, öpecek bir yeri kalmadı).

29 Kasım

1935: İstanbul’da Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası açıldı.

1912: Efsanevi yatırımcı ve yatırım fonu yöneticisi John Templeton doğdu. 1992 yılında şirketini sattığında $13 milyarlık varlık yönetiyordu. Vergisini ödememek için ABD vatandaşlığından çıkıp Bahamalar’a yerleşti ama $1 milyarını hayırsever kurumlara bağışladı. 95 yaşında öldüğünde milyarları vardı, ama çok mütevazı yaşadı ve kurduğu vakıflar bugün hâlâ müthiş yardımlar yapıyor.

. . . . .

1899: Kentte dil öğrenmek için bulunan İsviçreli bir futbol tutkunu öğrenci, Hans Gamper, ilân verip birkaç kişiyi daha toplayarak Barcelona futbol klübünü kurdu.

Gamper Zürih’te oturuyor, babasının yanında ticaret öğreniyordu. 22 yaşındayken (1899) Barcelona’da yaşayan amcasını ziyarete gitti. Oradan Afrika’ya geçip şeker ticareti yapacak şirketler kurmayı plânlıyordu ama bu Katalan kente aşık olup kaldı (zaten çok iyi Katalanca öğrendi ve daha sonra ismini de Katalanca yaptı: Joan Gamper).

Barcelona’da bankada, demiryolu şirketinde ve gazetelerde çalıştı. Yerel salonda spor yapıyor komşularla futbol oynuyordu. 22 Ekim 1899’da kendi çıkardığı spor dergisi Los Deportes’te bir ilân verip bir futbol klübü kurmak istediğini yayınladı. Bir ay sonra da ilâna cevap veren bir grup İsviçreli, İngiliz ve İspanyol spor aşığı ile bir spor salonunda Barcelona FC’yi kurdular.

Gamper başta sadece yönetim kurulunda yer aldı ama 4 yıl boyunca da takımda oynayıp 100 gol attı (48 maç). 1908 yılında başkan oldu, 1925’e kadar çeşitli aralarla başkanlık yaptı. Klübü zor finansal zamanlardan kurtardı, kendi stadyumuna taşıdı ve Katalan şampiyonlukları kazandırdı.

24 Haziran 1925’te Barcelona taraftarları İspanyol istiklâl marşını yuhalayıp ve bandonun çaldığı “Tanrı Kralı Korusun”’u alkışlayınca Primo de Rivera diktatörlüğü Gamper’ı Katalan ulusalcılığını desteklemekle suçladı ve stadyumu 6 aylığına kapattı. Gamper bu olayı takiben depresyona girdi ve kişisel ve finansal sorunlara yenik düşüp 1930’da intihar etti.

FC Barcelona bugün dünyanın en değerli 4. spor klübü ($4,02 milyar). Birinci Dallas Cowboys ($5 milyar), ikinci New York Yankees ($4,6 milyar), üçüncü Real Madrid ($4,24 milyar). 2017-2018 gelirleri bazında bakıldığında da dünyanın ikinci en zengin futbol klübü (€690 milyon). Birinci sırada Real Madrid var (€751 milyon).

28 Kasım

1938: Atatürk’ün 5 Eylül’de yazdırdığı vasiyetnamesi açıldı. Atatürk, vasiyetinde; parasının nemasından yakınlarına, manevi evlatlarına aylık, İnönü’nün çocuklarına yüksek öğrenim ödeneği bağlanması koşuluyla parasını ve Çankaya’daki mülkünü CHP’ye bıraktı. Nemadan kalacak miktarın her yıl Türk Dil ve Tarih kurumlarınca paylaşılmasını istedi.

1582: William Shakespeare kendinden 8 yaş büyük Anne Hathaway ile evlendi. Gümümüzün Hollywood’unda dünyanın en çok para ödenen aktrisiyle olan isim benzerliği tesadüf değil.

Shakespeare evlendiğinde kendisi 18, Anne Hathaway ise 26 yaşında ve hamileydi (ama Anne 7 yıl daha uzun yaşadı). Aslında başka bir Anne ile evlenmeye doğru gidiyordu ama uçkuru işi bozdu. Sonra bir de ikizleri oldu (biri 11 yaşında vebaya kurban gitti).

Bizim güzel filmlerini izlediğimiz güzel Anne Hathaway ise Shakespeare’in eşinden 426 yıl sonra doğdu. Babası avukat, annesi ise aktris idi. 6 yaşındayken annesini Hugo’nun Sefiller’inde Fantine olarak izledikten sonra kendisi de aktris olmaya karar verdi. Üniversiteyi bitirmeyip oyunculuk okuluna yazıldı (lisedeyken futbol oynardı). Ne ilginçtir ki, tek Oskar’ını (yardımcı kadın oyuncu) 2013 yılında saçını kısacık kesip 12 kg. verdiği Sefiller filmindeki Fantine rolüyle aldı (filmde soprano yeteneğini de gösterdi).

Oskar almasından bir yıl sonra Hawai’nin Oahu adasının sahilinde yüzerken dalgalara kapılıp neredeyse ölüyordu, bir sörfçü tarafından kurtarıldı.

İsmi tesadüf değil. Ailesi İrlanda ve İngiltere asıllıydı. Kızlarına Shakespeare’in eşinin ismini verdiler. Seçmelerde heyecandan sandalyeden düşüp herkesin dikkatini çekti ve Disney’in Acemi Prenses filmindeki düşsel Genovia ülkesinin prensesi olduğunu öğrenen ergen rolünü kaptı ve bu filmle önü açıldı. Sonra bir sürü film ve bir sürü ödül geldi. Filmleri $6,8 milyar gişe hasılatı yaptı.

Katolik olarak yetiştirildi ama 15 yaşında erkek kardeşinin eşcinsel olduğunu öğrenip kilisenin tavrını görünce soğudu. İsmi hâlâ sıcak, hâlâ Hollywood’un en çok aranan, en çok ödenen isimleri arasında. $50 milyon yaptı, New york’un pahalı Upper West Side’ında $2,55 milyonluk evinde oturuyor. Shakespeare’in eşinin kemikleri sızlıyordur.

27 Kasım

2011: Haiti’li rapçi Wyclef Jean’in kurduğu Haiti’ye yardım vakfının topladığı $16 milyonun sadece üçte birinin depremde mahvolan Haiti’ye gittiği kalanın idari masraflara ve Wyclef ve ailesinin cebine gittiği ortaya çıktı.

Wyclef 1969’da Haiti’de doğdu, 9 yaşındayken ABD’ye göç etti. Sonra meşhur oldu, milyonlarca albüm sattı, Grammy ödüllerini topladı ve $50 milyon kazandı. Haiti 2004 yılında Jeanne kasırgasında büyük hasar görünce İllinois’de Wyclef Jean Vakfı’nı kurdu ve 3.600 Haiti’li öğrenciye burs sağladı. Vakıf bu yasal isminden ziyade Wyclef’in bulduğu “Yéle Haiti” ismiyle meşhur oldu (“Özgürlük İçin Haykır”).

2010’daki depremle Haiti darmadağın oldu. Hemen ardından Yéle Twitter üzeriden 24 saatte $1 milyon bağış topladı. Kampanyaya MTV de katıldı ve bağışlar iyice arttı. Ardından Wyclef George Clooney ile birlikte düzenlediği bugüne dek tarihin en çok izlenen televizyon kampanyasında (telethon) rakamı $16 milyona çıkardı. Toplanan bağışlar yetimhanelere, temizlik ekiplerine, aş evlerine ve hastanelere gönderilmeye başladı.

Daha sonra vakfın 4 yıl boyunca maliyeden kaçtığı ve $9 milyonun seyahat masrafları olarak gösterildiği ortaya çıktı. Bir kısım da doğrudan Wyclef’in ve ailesinin cebine gitti. Vakıf 2012’de kapatıldı.

Wyclef 2010 Haiti cumhurbaşkanlığı seçimlerinde adaylığını bile koydu ama seçim kurulu seçim öncesinde 5 yıl boyunca Haiti’de ikâmet etmediği için adaylığı kabul etmedi. Seçilen Cumhurbaşkanı Martelly Wyclef’e Ulusal Onur Madalyası verdi ama şimdi Haiti hükümeti buharlaşan bağışların peşinde.

1991: Amerikan Kongresi’nin her iki kanadı da, içtihatın dışına çıkarak, seçmenler duymasın ve duyarlarsa çileden çıkarlar diye kaydedilmeyen bir sesli oylama yaptı ve can çekişen tasarruf ve kredi sektörünü kurtaran yasayı kabul etti. Kurtarma tasarısı, vergi mükelleflerinin $25 milyarını doğrudan tasarruf ve kredi kurumlarının kurtarılmasına aktarırken, hükümetin batık kredileri satın almasını finanse etmek için bir $35 milyar daha yeni borçlanma yetkisi veriyordu.

Piyasaları önce şişirip sonra batırmada ve sonra da hükümet veya merkez bankasına kurtarma için kesenin ağzını açtırmada Amerikalıların eline su dökülmez, biliyoruz. Bunu tarihte bin kez yaptılar. Bu vakada da, tasarruf ve kredi sektörünü batma noktasına getiren Kongre’nin 1980’lerde beceriksizce uyguladığı deregülasyondu.

26 Kasım

2009: İran yetkilileri 2003’te $1,3 milyonluk Nobel Barış Ödülü’nü kazanan Şirin Ebadi’nin vergisini ödemediği gerekçesiyle madalyasına el koydu. Halbuki İran yasalarına göre bu tür ödüller vergiden muaftı.

1990: Şanghay Borsası komünist devrimle kapatıldıktan 41 yıl sonra tekrar açıldı. Bugün $6,7 trilyon piyasa değeriyle dünyanın dördüncü en büyük hisse senedi borsası.

Aslında Şanghay’da hisse senetlerinin işlem görmeye başlaması çok eskilere dayanıyor (1860’lar). Ne var ki borsa 1949’da komünist devrime kurban gidiyor. Bugün borsada 1769 şirket kote. Çoğu banka ve sigorta şirketleri gibi eski KİT’ler.

A ve B hisseler olarak işlem görüyorlar. B hisseler $’la kote ediliyor ve yabancı işlemlerine açık. A hisseler yuanla alınıp satılıyor ve yabancı yatırıma ancak özel bir program dahilinde açık. Çin hisseleri Hong Kong’da işlem (Hong Kong $) görüyor ve elbette orada herkese açık.

1928: Lüksemburg asıllı Amerikalı fotoğrafçı, ressam ve küratör Edward Steichen ABD’ye açtığı gümrük vergisi davasını kazandı ve ödediği $240’ı geri aldı (bugünün $4 bini). Rakam küçük ama davanın önemi büyük.

Steichen o yıllarda dünyanın en tanınan ve en pahalı fotoğrafçısıydı. 1944’te çektiği savaş belgeseliyle Oskar kazandı, daha sonra 14 yıl boyunca New York’un Çağdaş Sanat Müzesi’nin (MoMA) fotoğraf biriminin direktörlüğü yaptı. Sergilerini milyonlarca kişi gezdi.

1926 yılında Brâncuşi’nin o sanat dünyasında çığır açan “Boşluktaki Kuş” heykelini satın aldı ve ABD’ye gönderdi. Gümrük memuru esere şöyle bir baktı, bir anlam veremedi, bunun nesi sanat diye düşündü ve muameleyi o zamanki ABD gümrük mevzuatında “Masa, Ev Eşyası, Mutfak Aletleri ve Hastane Gereçleri” kategorisinde yaparak Steichen’in $600’e aldığı heykele %40 gümrük vergisi uygulayarak $240’ını aldı. Eğer heykel bir sanat eseri olarak görülseydi hiç vergi alınmayacaktı.

Steichen hemen mahkemeye gitti ve davasını 2 yıl sonra kazandı. Evet rakam kayda değil ama mahkeme kararı önemli bir teamül oluşturdu: sanatın artık bir kavram olduğu ve var olan bir nesneyi tıpatıp temsil etmek zorunda olmadığı (Brâncuşi’nin kuşu pek kuşa benzemiyordu).

Romen heykeltraş Brâncuşi de ressam ve fotoğrafçıydı. Bugün sanatta modernizmin öncüsü ve modern heykelciliğin atası olarak gösteriliyor. “Boşluktaki Kuş”un 16 farklı tasarımını yaptı, biri MoMA’ya hediye edildi, biri 2005’te müzayedede $27.456.000’e satıldı (bugünün $36 milyonu). Bugün dünyanın en pahalıya satılan 10 heykeli arasında iki heykeli var. “Uyuyan Peri” 2017’de $57,3 milyon, “Sofistike Genç Kız” 2018’de $71 milyona alıcı buldu. Listenin ilk dört sırasında Giacometti var (en pahalısı $141,3 milyon).

25 Kasım

2011: İzlanda, ülkenin kuzeyinde 306 bin dönüm araziyi bir doğa parkı haline getirmek için $8,8 milyona satın almak isteyen Huang Nubo’s Zhongkun Group’un teklifini reddetti. Huang, “bu Batı’nın anti-Çin tavrını” yansıtıyor” diye sitem etti.

2005: Dünyanın gelmiş geçmiş en iyilerinden biri olan Kuzey İrlandalı futbolcu George Best 59 yaşında 3 yıl önce alkolizm yüzünden geçirdiği karaciğer nakli sebebiyle aldığı ilaçların yarattığı komplikasyonlardan hayatını kaybetti.

15 yaşında Belfast’ta keşfedildi. Manchester United’ın scout ekibinin başı menajer Matt Busby’ye “sana bir dahi buldum” diye telgraf çekti. 19 yaşına geldiğinde ise artık uluslararası bir süperstar haline gelmişti. O yıl Benfica’ya Portekiz’de attığı golden sonra ona “beşinci Beatles” lâkabı takıldı. 1968’de (22 yaşında), kariyerinin zirvesinde ligi, Avrupa Kupası’nı ve Ballon D’Or’u (yılın futbolcusu) kazandı.

Ne var ki, ne hayatı ne de futbolu pek ciddiye almadı. Lüks hayata, alkole ve kadınlara düşkünlüğü onu yavaş yavaş bitirdi. Antremanlara gitmedi, gece klüplerinde sabahladı, içti, içti ve sonunda satıldı (1974). Best’in 11 yılda 470 maçına çıktığı Manchester United o yıl ligden düştü. Best sonraki on yılda G. Afrika’da, İrlanda’da, ABD’de, İskoçya’da ve Avustralya’da oynadı. 37 kez milli olup 9 gol attı (biri Türkiye’ye). Dünyanın en iyi futbolcusuydu ama hiç dünya kupası maçı oynamadı.

Gazate manşetlerinden düşmeyen ölçüsüz hayatı sonunda onu alkole sürükledi. Hırsızlık yaptı, hapis yattı (Noel günü), karısını dövdü, barlarda kadınları tokatladı, sarhoş araba kullanmaktan tutuklandı. BBC’de Terry Wogan programına çıktığında milyonlarca izleyici önünde “Ne yapayım Terry, düzüşmeyi seviyorum” dedi.

Sonunda karaciğeri iflâs etti ve 2002 yılında nakille yeni bir ciğeri oldu ama 3 yıl sonra ciğerle ilgili ilaçların yarattığı sorunlar yüzünden yoğun bakımda gitti. Cenaze yolunda onu 100 bin kişi uğurladı. Belfast Havaalanı’na onun ismi verildi. Fabergé onun namına 68 yumurta yapıp gelirini alkolizmle savaşan George Best Vakfı’na bağışladı.

Onun yıllarında futbolda bugünkü kadar para yoktu ama yine de Best bir servet kazandı ve hepsini yedi. Ona paraya ne olduğu sorulduğunda, “İçkiye, fıstıklara ve hızlı arabalara çok para harcadım, geri kalanı çarçur ettim” dedi.

. . . . .

1847: ABD’de üzerinde 5¢’lik bir Mavi Alexandria pulu olan bir mektup postaya verildi. Bu pul 1981 yılında $1 milyona satıldı. O pullardan kalan bilinen tek örnekti.

1835: İskoçya’da fakir bir el tezgâhı dokumacısının bir oğlu oldu, sonra sanayi devrimiyle boy ölçüşemeyip işini kaybetti. Aç bilaç Amerika’ya göç ettiler. Oğlan demiryollarında çalıştı. Ömrü boyunca demir çelik işine yatırım yaptı.

64 yaşına geldiğinde ABD çelik sanayinin dörtte biri onundu. Dünyanın en zengin adamı oldu. Serveti, o zamanki ABD GSYİH’sinin %2’sine eşitti. Bir yıl sonra her şeyini J P Morgan’a satıp İskoçya’da kendini emekli etti. Çalışanlarına, hayır kurumlarına, kütüphanelere, etrafına sahip olduğu (bugünün parasıyla) yarım milyar doların tamamını verdi. Verdi, çünkü parasını işçileri ödüresiye ezerek kazanmıştı.

“Zengin ölen rezil ölür” derdi. “Ömrünün ilk üçte birini öğrenmeye, ikincisini para kazanmaya, üçüncüsünü de kazandığını hepsini vermeye ada” vecizesi onun ismiyle tanınır. Bugün New York’taki mezar taşında “Burada kendisinden daha iyi adamları işe almayı bilen bir adam, Andrew Carnegie, yatıyor” yazıyor.

24 Kasım

1998: America Online (AOL) Netscape’i $4,2 milyara satın aldı. AOL, 1990’ların ortalarında internetin öncülerinden ve en tanınan markalarından biriydi. Başlangıçta milyonlarca Amerikalıya çevirmeli bağlantı hizmeti sağladı, ayrıca bir web portalı, e-posta, anlık mesajlaşma ve daha sonra Netscape’i satın almasının ardından web tarayıcısı hizmetlerini verdi. 2001 yılında, popülaritesinin zirvesindeyken, ABD tarihinin en büyük birleşmesinde medya holdingi Time Warner’ı satın aldı. AOL bundan sonra, kısmen çevirmeli  kullanımın azalması ve geniş bant bağlantılarının artması nedeniyle hızla küçüldü. 2015’te $4,4 milyara Verizon’a satıldı. Verizon da 2021’de hem AOL’i, hem de bünyesindeki Yahoo’yu bir özel sermaye şirketi olan Apollo Global Management’a $5 milyara sattı.

. . . . .

1997: Japonya’nın 100 yıllık (ülkenin 4. en büyük aracı kurumu) Yamaichi Securities $24 milyar borcun altından kalkamayıp kapandı. Bu, Sanyo Securities ve Hokkaido Takushoku Bankası’ndan (ülkenin 10. en büyüğü) sonra aynı ay içinde kapanan üçüncü finansal kurumdu.

Yamaichi; yerlerde sürünen hisse fiyatlarının yarattığı ülke çapındaki finansal kriz, bulaştığı rüşvet skandalları ve yaptığı yasa dışı “tobashi” (zararlı müşteri hesaplarının saklanması) işlemleri nedeniyle kendi isteğiyle kepenk indirdi.

1971: DB Cooper, Northwest Orient Havayolları’nın Portland’dan Seattle’a giden 305 sefer sayılı uçağına binip bomba taşıdığını söyleyerek $200 bin fidyeyi aldıktan sonra paraşütle atlayıp kaçtı ve hiçbir zaman bulunamadı.

Şükran Günü’nden bir gün önceydi. Orta yaşlarda, takriben 1.80m. boyunda, ütülü koyu takım elbisesi, siyah pardesüsü, beyaz gömleği, boyalı ayakkabısı, kravat iğneli kravatı ve siyah iş çantasıyla Portland Havaalanı’na gelip sadece 30 dk. süren Portland – Seattle seferi için nakit ödeyerek tek yön bilet aldı.

Uçakta 18C’ye oturdu, bir sigara yaktı, parasını ödeyip bir bardak viski istedi. Saat 14:50’de zamanında kalkıştan sonra hostese bir not uzattı. Hostes çapkının biridir diye nota bakmadan çantasına attı. Cooper hostese “okusanız iyi olur” dedi. Notta çantasında bomba ve talepleri olduğu yazıyordu. Sonta hostesi yanına oturtup çantasındaki bombayı gösterdi. $200 bin fidye (bugünkü değeri $1.268.000), dört paraşüt ve Seattle Havaalanı’nda yakıt ikmali istiyordu.

Pilotlar talepleri yetkililere ilettiler. Uçak paranın hazırlanması için biraz dolanıp Seattle’a 17:39’da indi. Cooper pilotlardan uçağı uzak ama aydınlık bir yere park etmelerini istedi. Yolcuların varlığı yüzünden güvenlik güçleri müdahele edemediler ve para ve paraşütleri bir yer görevlisi uçağa teslim etti. Uçak tekrar kalkmadan önce de yolcular serbest bırakıldı.

Cooper bütün bu süreçte son derece sakin, hoşsohbet ve nazikti. Bir viski daha içti ve hostese bahşiş bile verdi. Sonra uçakta kalan 2 pilot, 1 yardımcı pilot, 1 uçuş mühendisi ve 1 hostesten kokpitte kalmalarını ve sadece 3 bin metrede düşük hızla Meksika’ya doğru uçmalarını istedi. Sonra da paraşütünü giyip arka kapıyı açarak atladı gitti.

Arama ve soruşturma 45 yıl sürdü, 60 cilt doldurdu. 1980 yılında kamp yapan bir çocuğun nehirde bulduğu yırtık pırtık $58 bin haricinde ne paranın geri kalanı, ne paraşüt, ne bir ceset ne de başka bir kanıt bulunabildi. FBI dosyayı 2016’da kapattı. Bu olay ticari havacılık tarihinin çözülemeyen tek korsanlık vakası.

1874: Joseph Glidden bir kahve değirmenini kullanarak yaptığı dikenli telin patentini alarak köşeyi döndü. Öldüğünde serveti $1 milyondu (bugünün $34 milyonu).

23 Kasım

2015: Pfizer ve Allergan $160 milyar değerinde bir birleşmeyle dünyanın en büyük ilaç şirketini oluşturacaklarını açıkladılar. Böylece ABD menşeli Pfizer şirketin merkezini Allegran’ın memleketi İrlanda’ya taşıyacaktı, çünkü İranda’da kurumsal gelir vergisi oranı %12,5’ti (ABD’de %35). Bu sayede Pfizer’ın vergi yükü $1 milyar azalacaktı. Yemedi. 1 yıl sonra, Obama’nın getirdiği yeni kurallar sıkıştırınca vazgeçtiler.

. . . . .

1954: Dow Jones Sanayi Endeksi yeni bir en yüksek yaparak 382,74’ten kapandı. Bu pek etkileyici bir rakam gibi durmuyor, ama 3 Eylül 1929’da ulaştığı bir önceki en yüksek seviyeyi nihayet çeyrek asır sonra aşmış olduğunu düşünürseniz etkileyici.

. . . . .

1942: Alman denizaltısı tarafından torpidolanan İngiliz ticaret filosunun SS Benlomond gemisinden hayatta kalan tek kişi olan kâhya Poon Lim denizin ortasında bir sal üzerinde 133 gün sürecek olan hayatta kalma mücadelesine başladı.

1918’de Çin’in Hainan Adası’nda doğduğundan itibaren yaşam mücadelesi verdi. 16 yaşına geldiğinde işgalci Japonlar Çinlileri köleleştirmeye başlayınca babası onu ve kardeşini bir İngiliz şilebinde çalışmaya gönderdi. Gemide birinci sınıf İngilizlerin tüm diğerlerine köpek muamelesi yapmasına ancak 5 yıl dayanıp Hong Kong’a döndü.

Birkaç yıl sonra Japonlar oranın da kapısına dayanınca ikinci kez bir ticaret gemisinde kâhya olarak iş buldu. Gemideki hayat savaştan daha iyiydi ama ve ayda $100 alıyordu. İngiliz ticaret filosunda başlangıç maaşları bugünün parasıyla da hemen hemen aynı (£1.000/ay).

10 Kasım’da SS Benlomond Cape Town’dan Surinam’a yola çıktı ve 13 gün sonra Amazon deltasının 1.200 km. doğusunda torpidoyu yiyip battı. 54 mürettebattan (yarısı Çinli) sadece Poon Lim hayatta kaldı. 2,5 x 2.5m. boyutlarında ve içinde bol erzak bulunan bir cankurtaran salı buldu ve içinde Atlantik Okyanusu’nun ortasında 133 gün geçirdi (o 4 ayın maaşını alamadı ama madalya verdiler).

133 gün sonra Belem açıklarında Brezilyalı balıkçılar onu bulup hastaneye götürdüler. Hastanede ona hiç kimsenin denizde bu kadar uzun süre hayatta kalamadığı söylendiğinde “umarım bu rekor bir daha kırılmaz” dedi ama kırıldı. 2012 Kasım’ında Meksika’nın Chiapas sahilinden tek dış motorlu teknesiyle balığa çıkan Salvadorlu Jose Salvador Alvarenga 438 gün sonra ve 10 bin km. batıda Marshall Adaları’nda bulundu.

İksinin de hikâysi müthiş, buraya sığmaz, bulup okuyunuz…

1936: İstanbul’da tramvay ücretlerine on paralık zam yapılması üzerine, Hüseyin Cahit Yalçın, İstanbul valisi Muhittin Üstündağ’ı mahkemeye verdi.

1928: İnhisarlar İdaresi (Tekel) rakı imalatına başladı.

22 Kasım

1979: Uluslararası Para Fonu, IMF, her zaman yaptığını yaptı ve Türk Lirası’nın yeniden devalüe edilmesini istedi. Tabii o zamanlar TL serbest dalgalanmaya bırakılmamıştı. Şimdi devalüasyon için IMF’ye ihtiyacımız yok. Müthiş ekonomik politikalarla zaten her gün kendimiz devalüe ediyoruz.

. . . . .

1955: Plâk şirketi RCA Records hayatının yatırımını yaptı ve Sun Records’dan 20 yaşındaki Mississippi’li bir kamyon şöförünün sözleşmesini $35 bine satın aldı (Elvis’in).

Sun Records hayatına 1950 yılında Memphis’te yapımcı Sam Phillips’in kayıt stüdyosu (Sun Studios) olarak başladı. Başta geçinebilmek için ne iş olursa yaparım abi durumundaydı. Tabelasında “her yerde, her zaman, her şeyi kaydederiz” yazıyordu (konferansları, düğünleri, cenazeleri bile). Biraz para yaptıktan sonra Sam plâk şirketini (Sun Records) 1952’de kurdu.

Hayat kolay olmadı. Sam kaydını yaptığı sanatçıları tanıtmak ve kayıtları radyo istasyonlarına satmak için yılda 100 bin km. yapıyordu. Yaşayabilmek için sanatçılarına o zamanlar standart olan %5’in altında (%3) ödüyordu. Zorluklar onu bir ara alkole bile esir etti.

1953 yılının Ağustos ayında stüdyonun kapısından liseden yeni mezun olmuş 18 yaşında bir genç girdi. Geçinmek için kısa bir süre sonra kamyon şöförlüğü yapmaya başlayacak olan o genç Elvis Presley idi. Ücretini ödeyip iki şarkı kaydetmek istedi. Resepsiyonist ona ne tür söylediğini sorduğunda “her tür söylerim” diye yanıtladı. “Peki sesin kiminkine benziyor?” “Kimseninkine benzemez.”

Öyleydi ama müzik işi de başka işe benzemiyordu. Elvis bir buçuk yıl boyunca orada bir sürü şarkı kaydetti ama hiçbiri başarılı olmadı. Beklenen patlama 1954 Mayıs’ında geldi. 1949’ta Arthur Crudup’un yaptığı “That’s All Right” ile Elvis gün ışığına çıktı ve Sun Records’a para kazandırmaya başladı.

Ne var ki, bu para Elvis gibi bir yeteneği ulusal boyutlara çıkarmaya yetecek kadar değildi. Üstelik Sam başındaki telif davasıyla uğraşıyordu. Elvis’in o hünerli Hollanda asıllı menajeri Tom Parker’ın da akıllı manevralarıyla RCA Records Elvis Sun Records’un elinden kaptı. $35 bin az gibi gelebilir ama o zaman için duyulmamış bir rakamdı. Yine de (bugünün sadece $335 bini) hazine bulmaya eşdeğer.

1948: İkinci Türkiye İktisat Kongresi toplandı ve Ahmet Hamdi Başar’ın (Limancı Hamdi) kurduğu İstanbul Tüccar Derneği’nin girişimiyle İstanbul, Taksim Belediye Gazinosu’nda yapıldı. İrtibat merkezi olarak, Galata Yolcu Salonu’nun 3. katındaki tarihi Liman Lokantası, sabahtan gece yarısına kadar, kongre üyelerinin emrine amade kılındı.

Kongre; İnönü Hükümeti’nin, özel teşebbüse baskıcı ekonomik politikalarına karşı bir tepki olarak düzenlenmişti. Türk sanayici ve iş adamları ülke ekonomisinde daha fazla söz sahibi olmak istediler. Muamele Vergisi gibi sanayileşmeye engel teşkil eden vergilerin kaldırılması veya yeniden gözden geçirilmesi talep edildi. Yurdun her köşesinden 1100 kişinin katıldığı Kongre; 27 yıllık ilk Cumhuriyet hükümetinin değişerek, 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’nin ezici çoğunluğuyla iktidara gelmesi, Milli Şef’liğin sona ermesi ve dolaylı olarak da 1960 Darbesi’ne yol açan etkenlerden biri oldu.

1912: ABD’de Doris Duke doğdu. 12 yıl sonra, ölen babası ona $60 milyon (bugünün $1,7 milyarı) miras bırakınca 12 yaşında dünyanın en zengin kızı unvanını aldı.

21 Kasım

1995: Dow Jones Sanayi Endeksi, 4000’i geçtikten sadece 9 ay sonra ilk kez 5000 engelini aştı. Bu sürate azgın boğalar bile şaşırdılar.

. . . . .

1985: S&P 500 Endkesi ilk kez 200 seviyesinin üzerinde kapanarak günü 201,41 seviyesinde tamamladı. Endeksin ikiye katlanması 17 yıldan fazla sürmüştü.

1917: Efsanevi Rus yazar Maksim Gorki başta yakın arkadaşı olduğu ama sonra acımasızca eleştirdiği devrimci Vladimir İlyiç Lenin için “o kör bir fanatik ve düşüncesiz bir maceraperest” dedi.

Zaten gerçek ismi Aleksey Maksimoviç Peşkov idi ve hep eleştiri dolu olduğu ve acı gerçeği yazdığı için ismine Rusça “acı” anlamına gelen Gorki’yi ekleyerek Maksim Gorki yapmıştı. Acı gerçeği yazan keskin dili hiç ara vermedi. Çarlık rejimini sevmezdi ve bir Bolşevik’ti ama Lenin’in diktatörlüğü karşısında sessiz kalmadı: “O hunhar bir düzenbaz ve emekçi sınıfının onurunu ve hayatını mahvetti”.

Gorki bu sözcükleri gazetesi “Yeni Hayat”ta yayımladıktan sonra verem oldu diye Rusya’dan sürüldü ve 1920’li yılları İtalya’nın turist cenneti Amalfi Sahili’ndeki Sorrento’da geçirdi. Oradaki villasında Rus entellektüelleri ve İtalyan sosyetesine bol bol şaşaalı partiler verdi ama en üretken günlerini de orada geçirdi.

1932 yılında Stalin onu hem Bolşevik propagandası olarak kullanmak, hem kontrol etmek hem de zamanın faşist İtalya’sına karşı kazandığı bir zafer olarak göstermek için onu tekrar Rusya’ya davet etti. Ona Lenin Onur Madalyası’nı ve şahane bir malikhane verdi ama iki yıl sonra da ev hapsinde tutmaya başladı. Gorki iki yıl daha geçtikten sonra da zatürreden öldü ama gizli servis tarafından öldürüldüğüne dair söylentiler ne bitti ne de doğrulandı. Beyni şimdi Lenin’inkiyle birlikte Moskova Beyin Enstitüsü’nde kavanozun içinde.

İsmi Moskova’da caddelere, parklara, tiyatrolara, uçaklara verildi. Beş kez de Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterildi ama hiç alamadı. Bugüne dek edebiyat ödülünü birden fazla kazanan olmadı (diğer kategorilerde var) ama eğer Gorki beş kez almış olsaydı şimdi $5 milyonu olacaktı. Tolstoy boş yere kıskanmamış.

20 Kasım

2012: UBS işlemcisi Kweku Adoboli (32) gizli yaptığı işlemlere bankaya $2,3 milyar kaybettirdikten sonra 7 yıl hapis cezası yedi. Bu meblağ o zaman Londra finans tarihinin en büyük para batırışıydı.

Adoboli 1980 yılında Gana’da doğup 11 yaşında kapağı Londra’ya atmıştı. E-ticaret okuduğu Nottingham Üniversitesi’nde iyi bir talebeydi. UBS’te işe girip hızla yükseldi. Gizli işlemleri yapmaya başladığında yılda £200.000 maaş alıyordu.

Bankanın günlük pozisyon limiti olan $100 milyonu geçip paraları batırdı.Olay ortaya çıkınca banka piyasa değerinden $4,5 milyar kaybetti. 2011’de tutuklanıp 2015’te serbest bırakıldı.Vatandaşlığı ve oturma izni yoktu, sınırdışı edildi. 11 yaşından beri oralıyım diye mahkemeye gitti ama 2018’de sınırdışı edilmekten kurtulamadı. Şimdi Gana’da konut kredilerine dayalı menkul kıymet piyasası kurmaya çalışıyor.

. . . . .

1991: BusinessWeek’in 1990 tarihli “büyümekte olan şirketler” listesinde üst sıralarda yer alan bir moda zinciri olan Cascade International Inc., yönetim kurulu başkanı Victor Incendy’nin ortadan kaybolduğunu duyurdu. Bu arada Cascade’in 300’den fazla mağazası da buhar oldu. Incendy, Cascade’in 400 mağazası olduğunu iddia etmişti – ancak gerçekte bu sayı 30’dan azdı. Şirket bir önceki yıl 11 milyon $ kâr açıklamıştı, ama aslında 7 milyon $ zarardaydı. Sahte mağazalar süper satışlar yaparmış gibi anlatılarak giderek daha fazla yatırımcı cezbedilirken, gerçek mağazalardan gelen para büyük işletme zararlarını karşılamıyordu bile.

Ağustos ayındaki 11,62 $’lık zirve fiyatında Cascade’in hisseleri yaklaşık 200 milyon $ değerindeydi; bir yıldan kısa bir süre sonra, inanılmaz bir şekilde ortadan kaybolan şirketin mağazaları sadece 370.000 $’a satıldı. Incendy’nin maharetleri yatırımcılara 170, kreditörlere de 15 milyon $’a mal oldu ama Incendy bu güne dek hiçbir zaman bulunamadı.

1969: 89 kızılderili (çoğu üniversite öğrencisi) ve destekleyicileri San Fransisco Körfezi’ndeki Alcatraz Adası’nı işgal ettiler. 19 ay orada kaldılar ve adayı satın almak için $24 (boncuk ve kumaş olarak) teklif ettiler.

Adanın ilk sahipleri elbette kıtanın yerlileriydi (kızılderililer). Kayda geçmiş ilk beyaz sahibi ise (o zamanlar California Meksika’ya aitti) Meksikalı valinin deniz feneri yapması karşılığında hibe ettiği Julian Workman idi. Birkaç kez el değiştirdirip ABD California’yı aldıktan sonra askeri vali Fremont adayı ABD hükümeti için $5 bine satın aldı (bugünün $167 bini).

Adaya önce fener yapıldı, sonra askeri karargâh, sonra askeri hapishane ve son olarak da (1934 – 1963) federal hapishane olarak kullanıldı. Hapishane kapandıktan sonra ada atıl olarak kaldı. Devlet ve yerliler arasında 1868 yılında imzalanan Fort Laramie Antlaşması’na göre terk edilmiş atıl ABD toprakları yerlilere geri verilmişti. İşte bu antlaşmayı teamül göstererek 20 Kasım sabahı aralarında öğrenciler, kadınlar ve çocukların olduğu bir grup kızılderili adaya ayak bastılar. Zaten ABD hükümeti o güne dek yerlilerle yapılan birçok antlaşmayı çiğnemişti.

19 ay boyunca zor koşullar altında orada kalmayı başardılar. Karadan giyecek ve gıda yardımı alıyorlar, zaman geçtikçe yeni destekçiler ediniyorlardı. Bazı destekçiler de adaya çıktı (bir ara adada 400 kişi oldu). Destekleyicileri arasında Jane Fonda, Anthony Quinn, Marlon Brando gibi isimler de vardı. Rock grubu Creedence Clearwater Revival $15 bin bağış yaparak adaya takviye yapacak bir tekne alınmasını sağladı.

Ancak ada güvenlik güçleri tarafından abluka altındaydı ve içerde hayat giçtikçe güçleşti. Gıda ve su azalır, tüm iletişim ve güç kaynakları kesilirken bir de 13 yaşında bir kız çocuğu kayalardan düşerek öldü. Bu koşullar altında hükümetle pazarlıklar başladı. İşgalciler adada bir kızılderili üniversitesi, ibadet merkezi, çevrebilim merkezi ve müze kurulmasını istediler ama kabul edilmedi ve sonunda zorla ama herhangi bir olay çıkmadan çıkarıldılar.

İstediklerini elde edemediler ama bu olay yerli hakları savunucularını cesaretlendirdi ve daha sonra eylemleriyle birçok hakkı yeniden kazandılar. Ada da Ulusal Park yapıldı ve Ulusal Tarih Alanı olarak tahsis edildi. Bugün $40 – $80 arası ücretler ödenerek herkes tarafından ziyaret edilebiliyor.

19 Kasım

2008: NASA uçuş kontrolörleri, kadın astronot Heidemarie Stefantshyn-Piper bir gün önce tamirat işleri için yaptığı uzay yürüyüşünde içinde $100 binlik alet bulunan çantayı elinden kaçırınca uzay mekiği Endeavour’un Uluslararası Uzay İstasyonu ziyaretinde yapması öngörülen diğer uzay yürüyüşü plânlarını değiştirdiler.

Piper uzay mekiğinin STS-126 sayılı görevinde yapılacak dört uzay yürüyüşünün üçünde ekip lideriydi. Her bir yürüyüş (ve tamirat işleri) yedi saat sürüyordu. Piper ilk iki yürüyüşte biten bir nitrojen tankını mekiğin kargosuna getirdi, eskiyen döner hortum bağlantılarını, bir yanaşma yalıtım kapağını değiştirdi ve robot koldaki 11 rulmanı temizleyip yağlamaya başladı. 10. rulmana geldiğinde kolundaki alet çantasının içine yağ sızdığını farketti.

Görev Kontrol Merkezi yağlamayı bırakıp çantayı kuru bezle temizlemesini istedi ama o sırada 30x50cm. boyutlarındaki 14 kiloluk çanta içinde bulunan $100 binlik aletle elinden kaçıp uzayın derinliklerine uçtu. Çanta önce dünyanın alçak yörüngesine bir uzay çöpü olarak girdi, sonra da Meksika’nın batısında atmosfere girerek yandı. Bu olay yerden profesyonel ve amatör uzay gözlemcileri tarafından görüntülendi.

Bugün dünya yörüngesinde aralarında 1.500 tane işler uydunun da olduğu 20 bin insan yapımı cisim dönüyor. Bunlar izlenebilir büyüklükte olanlar. Aslında 1 cm.’den küçük 128 milyon, 1-10 cm. arasında 900 bin, 10 cm.’den büyük 34 bin çöp cisim var orada. Bunlar uydular ve uzay araçları için büyük tehlike oluşturuyor. Güneş panellerine ve optik aletlere çarptıklarında büyük zarar veriyorlar (kum püskürtme makinesinden basınçla çıkan zımparalama tanecikleri gibi).

Bunların çoğu atmosferde yanıyor ama bazıları da dünyaya düşüyor. Son 50 yılda her gün bir nesne düştü (bazı yaralanmalar kayda geçti). Kurumlar, akademisyenler ve uzay ajansları bu çöpü temizlemek için çeşitli plân ve teknolojilerden bahsediyorlar ama daha teorik aşamadan çıkamadık.

. . . . .

1980: CBS televizyonu fazla tahrik edici diye Brooke Shields’ın rol aldığı  Calvin Klein kot reklâmını kaldırdı. Mini filmde 15 yaşındaki Shields “Calvin’lerimle arama ne girer biliyor musun? Hiçbir şey.” diyordu.

Reklâmdan sonra hem Brooke Shields hem de Calvin Klein’ın yıldızları iyice parladı. Brooke şefkatli iş kadını annesi için enfes bir sağmal inekti. Daha 11 aylıkken modellik yapmaya başlatıldı. 10 yaşındayken fotoğrafçı Garry Gross çıplak fortoğraf hakları satıldı (6 yıl sonra anne kız adamcağızı mahkemeye verdiler ama kaybettiler).

Reklâmdan 2 yıl önce çekilen ilk filminde $27.500 almıştı (bir randevu evinde yaşıyan kız çocuğu rolünü oynadığı filmde de bol bol tahrik edici sahne vardı). Reklâm sonrasında ücreti $1 milyona ulaştı. Bir şampuan reklâmı için de $1 milyon aldı. Reklamla aynı yıl çekilen (yine bol sahneli) The Blue Lagoon filminde gözükmesinler diye saçları göğüslerine yapıştırılmıştı.

1792: 16 yıl önce Philadelphian’da Bağımsızlık Bildirgesi’nin kabul edildiği Independence Hall’daki aynı odada, North Amerika Sigorta Şirketi (INA) hisse başına $10’dan halka arz edildi. Hisseleri 660 yatırımcı aldı (o gün $1.000’lik alım yapılsaydı 1998 yılında $10,1 milyon olurdu). INA 200 yıl boyunca ABD’nin en büyüklerinden biri oldu. 1962’de borsadan çıktı ve 1982’de başka bir şirketle birleşerek CIGNA’yı oluşturdu. 1999’da da ACE Ltd.’ye satıldı (şimdiki ismi Chubb Ltd.). İş hâlâ aktif ve dünyanın en büyüklerinden biri olmaya devam ediyor.

18 Kasım

2020: Bir New York eyalet yargıcı, Johnson & Johnson’ı, kanser olmasına şirketin bebek pudrasının içindeki asbestin sebep olduğunu iddia eden Brooklyn’li bir kadın ve kocasına $120 milyon tazminat ödemeye mahkum etti.

. . . . .

2016: Trump seçim kampanyasının ortasında rezil olmaktan korkup kurduğu yutturmaca üniversite (artık yok) öğrencilerinin açtığı dava mahkemeye gitmeden $25 milyon ödemeye razı oldu.

Jüri seçimine 10 gün kalmıştı ama baktı ki bir avuç öğrenci yüzünden hem davayı hem de seçimi kaybedebilir, ödeyiverdi. Aslında bir avuç öğrenci değildi. 7.000 öğrenci, nasıl Trump gibi emlâk kralı olacaklarının anlatıldığı agresif satış kampanyalarından sonra adam başı $35.000 ödeyip karşılığında birkaç palavra online derse girdikten sonra dolandırıldıklarını anladılar. Trump’ın kendi satış elemanları bile sonra her şeyin tam bir yalan olduğunu itiraf ettiler. 2004’te kurulan üniversite de 2010’da kapandı.

Trump daha sonra seçim kampanyasında yaptığı bir konuşmada davaya bakan Meksika asıllı hakimin nefret kustuğunu söyleyip ırkçılıkla suçlandıktan sonra “sözlerim yanlış anlaşıldı” dedi. Sonra biz de dünyanın 6 farklı yerindeki 6 farklı ülke vatandaşı akademisyenle yaptığımız bir online sohbette bu 3 sözcüklü ifadenin her dilde var olduğuna ve sadece politikacılar iin keşfedilmiş olduğuna kanaat getirdik.

My words have been misconstrued
Le mie parole sono fraintese
Mina ord missförstås
Mes paroles sont mal comprises
Meine Worte werden missverstanden

Sanki hepsi aynı bülbülün “tweet”i…

1997: Willem de Kooning’in “Ayakta İki Kadın” isimli tablosu  $4.182.500’e satıldı.

1626: Hristiyanlığın bir numaralı mabedi, Vatikan’daki Aziz Peter Kilisesi’nin inşaatı tamamlandı ve eskisinin yerini alıp kutsanarak açıldı.

Bugün Vatikan’ın $20 milyar serveti var. Vatikan Bankası’nın varlıkları da $5 milyar. $2 milyarlık İtalyan hisse senetleri var (İtalya piyasasının %15’i). Bankacılıktan sigortacılığa, kimyadan çeliğe, her sektörde yatırımı var. 20 bine yakın müşterisinin $70 milyarını yönetiyor. Fed’de altınları duruyor. Ne var ki, dünyada 1,3 milyar insanın taptığı Vatikan’ın portföyünde mafyadan nazilere, para aklamadan zimmete geçirmelere, çocuk tacizlerine kadar daha neler neler var. Dilencileri bile kutsanmış.

Çarşambaları Papa kilisenin balkonundan konuşma yapıyor. Hınca hınç dolan meydana dünyanın dört bir yanından gelen Hristiyanlar akıyor. Dilenciler de var. İşte o günlerden birinde bir tanesi sundurmaların altına çömelip bekliyor ama pis mi pis, elinde tespih, kafasında poşu, esmer, bıyıklı, uzun sakallı, şalvarlı.

5 dakika sonra yanına elinde incili, boynunda hacıyla tertemiz bir dilenci daha çömeliyor. Elbette gelen geçen İncillinin mendiline para bırakıyor, bizim poşuluya kuruş yok. Bu durum oradan geçen Vatikan sakinlerinden birinin dikkatini çekiyor, yaklaşıyor bizim poşuluya, “Kardeşim sen salak mısın” diyor. “Görmüyor musun? Adam hem temiz, hem Hristiyan, kimsenin sana para vermeyeceğini anlamıyor musun? Üstlik senin bu halini gören, inadına ona verecek”. Bizimki hüzün içinde bakıyor, cevap vermiyor, ne diyecek ki, tespihini çekmeye devam ediyor.

Tören bitip kalabalık çekilince bizim dilenciler da beraber kalkıp Piazza’dan Vittorio Emanuele köprüsüne doğru yürümeye başlıyorlar. Roma’ya geçip evlerine gidecekler. Sohbet edip paraları da paylaşıyorlar. Tespihli şöyle kapatıyor günü: “Luigi, bu saf Vatikanlılar da pazarlamadan hiç anlamıyorlar”.

17 Kasım

2003: 35 yıl önce şan şöhret rüyasıyla ABD’ye göç eden vücut geliştirmeci Arnold Schwarzenegger California’nın 38. valisi oldu. Ayağının tozuyla taşıt vergisine getirilen %300 zammı iptal etti (California $4 milyar ek gelirden oldu).

Avusturya’nın köyünden çıktı, topçu olacaktı ama fazla zayıf diye koçu onu salona gönderince badici oldu, bütün rekorları kırdı. Bay Kainat’ı kazanan en genç vücut geliştirmeci oydu (20 yaşında) sonra 4 kez daha kazandı (7 kez de  Bay Olympia’yı). Mecburi askerlik hizmetinden bile kaçıp gençler şampiyonu oldu.

21 yaşındayken ABD’ye göç etti. Kardeşi sarhoş araba kullanırken kaza yapıp ölmüştü. Arnold kardeşinin oğlunu da göç ettirip, baktı, adam etti. Babasının (Arnold’un kendi oğlu olduğuna bile inanmıyordu) çok zulmüne uğramıştı, cenazesine bile gitmedi. Hep parasızlıkla büyümüş olan Arnold California’da yarışmalara katılırken bir de duvarcılık işi kurup para kazandı. Sonra da sinema oyuncusu olup yırttı. Başta hem İngilizcesi hem de aksanı o kadar kötüydü ki filmlerde dublaj yapıldı, başkasının sesi kullanıldı. Aslında Hollywood’da her engeli aştı: dili, uzun soyadı, fazla kaslı bedeni, vs., vs..

1986’da Başkan John F. Kennedy’nin yeğeniyle evlendi, dört çocuğu oldu. 25 yıl sonra, 2003-2011 arasında oturduğu valilik koltuğunu bırakmasının hemen ardından, evde çalışan kadından bir çocuk yaptığı ortaya çıkınca boşandı.

Filmleri $4 milyar gişe hasılatı yaptı. Doğduğu köyün belediye başkanı ona oturduğu evin kapı numarasını göndererek onurlandırdı ve bir daha o numaranın hiç kullanılmayacağını söyledi. Tam Amerikan rüyası. Bir de $400 milyonluk servetiyle süslenmiş.

1995: Osman Hamdi Bey’in “Yeşil Türbe” tablosu İngiltere’de 37 milyar liraya satıldı.

1970: Stanford Araştırma Enstitüsü’nün bilim insanı Douglas Engelbart ilk bilgisayar faresinin patentini aldı (#3541541). O zaman ismi fare değil böcekti, üstelik tahtadan yapılmıştı.

Aslında ilk fareyi 1946’da İngiliz donanmasında çalışan Ralph Benjamin radar sistemleri için yapmıştı.Tahta kutusunun içinde makaralı top vardı. Bunun patenti alındı ama hep askeri bir sır olarak kaldı. 1952’de Kanada donanmasında da kullanıldığını biliyoruz.

11 yıl sonra Douglas Engelbart, tahta kutusunun içinde iki tekerleği olan ve ele sığan ilk farenin babası oldu. O zaman ona “fare” değil “böcek” diyordu.

Sonrası malum. Xerox’un LED’li, optik sensörlü “Alto”su, Apple’ın ergonomik faresi, Logitech’in ilk kablosuzu, lazer farelerle altlığa gerek kalmayışı… Teknoloji alıp götürecek. Havada çalışanlar, ekrandaki objeleri hissedebileceğiniz üç boyutlular, ekranı kontrol etmek için beyin dalgalarını kullananlar.  Kim bilir neler göreceğiz? Belki de fare tamamen yok olacak.

. . . . .

1929: Başkan Calvin Coolidge Amerika’nın “yeni bir refah çağına girdiğini” ilan etti. Coolidge “yeni dönem” sözcüklerini kullanan ilk kişi olmasa da, onun sözleri 1920’lerin boğa piyasasını vaftiz etmişti. Bu “yeni dönem” piyasasında birçok yatırımcıya göre iyi bir hisse senedi asla pahalı olamazdı ve yeterince uzun süre beklerseniz sizi zengin edecekti. Bu bir müddet işledi ama daha sonra o bir müdettin çeyrek asır olduğu anlaşıldı.

. . . . .

1869: Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlayan Süveyş Kanalı açıldı (yapımına 10 yıl önce başlanmıştı). Bugün dünya ticaretinin %12’si ve küresel konteyner trafiğinin %30’u oradan geçerek yılda $1 trilyon değerinde mal naklediliyor. Kanaldan günde ortalama 50 gemi geçiyor ve $3-9 milyar değerinde kargo taşıyor. Yılda takriben 1 milyar ton kargo taşınıyor ki bu miktar Panama Kanal’ından geçenin 4 misli. Kanaldan aynı zamanda günde 1 milyon varil petrol geçiyor. Mısır kanaldan yılda $7 milyar kâr ediyor.

16 Kasım

2021: bir Sotheby’s müzayedesinde bir Frida Kahlo otoportresi $34,9 milyona satıldı. Bu bir Latin Amerika’lı sanatçının eserine ödenen en büyük meblağ oldu.

2017: Silvio Berlusconi boşandığı eşine karşı açtığı nafakayı kesme davasını kazandı. Ayda €1,4 milyon ödüyordu. Eski eşi Veronica Lario 2014’ten beri aldığı €60 milyonu geri ödeyecek.

Berlusconi 29 yaşında evlendiği ve iki çocuk yaptığı ilk eşinden 25 yıl evli kaldıktan sonra Veronica ile birlikte olmak için boşanmıştı. 1990’da Veronica ile evlenip 3 çocuk daha yaptı. Veronica, Berlusconi’nin 4 ayrı hükümette yaptığı başbakanlık sırasında sahneden uzak kalmaya çalıştı. Resmi açılışlara, davetlere pek seyrek gitti.

Onun aksine, Berlusconi ne diline ne de uçkuruna pek sahip olan biri değildi. Bir ödül töreninde tanıştığı bir kadın milletvekiline “evli olmasaydım seninle hemen evlenirdim” dedi. Bir diğerinde başka bir kadına “seninle her yere gelirim” buyurdu. Bir başkasında eşinin bir politikacı ile aşk yaşadığını söyledi. Hayat kadınlarıyla yaptıkları da manşetlerden hiç düşmedi. Bunlar sonunda bardağı taşırdı.

2009’da ayrıldılar. Uzun süren davalar ve havada uçuşan rakamlar 2014’te son buldu. Başta ayda €3 milyon olarak belirlenen nafaka ayda €1,4 milyona indirildi. Berlusconi rahat durmadı. Bankada zaten var olan €16 milyonu, aile mücevheratı ve ona bıraktığı muhteşem malikâne ile Veronica’nın bu paraya ihtiyacı olmadığını söyleyerek temyize gitti ve kazandı. Şimdiye kadar ödediklerini de geri alacak.

Rüşvetten, sahtekârlıktan, adaleti engellemekten, bankacılık suçlarından, reşit olmamış kızlarla birlikte olmaktan defalarca suçlu bulundu. Ona soytarı, diktatör, mafya dendi, ama hayatta kaldı. Hem de uzun bir hayatta. 83 yaşında. Botoks, yüz gerdirme, peruk vs. anlaşılıyor da nasıl hâlâ böyle gözüküyor bilmek isterim. Eminim genç kızlar ve para da yardımcı oluyordur. $6,8 milyar serveti var ve şimdi kendinden 48 yaş genç sevgilisiyle beraber.

Forza Berlusca!

. . . . .

2005: 2000’de kurulan IntercontinentalExchange (ICE) NYSE’de $26’dan halka arz oldu ve günü $39.25’ten kapattı (bugün $100’e yakın). 7 yıl sonra $8,2 milyara halka arz olduğu yeri satın aldı.

ICE bugün dünyada çok sayıda türev ürünler borsası (enerji, dövizler, finansallar, emtialar, vs.) ve takas merkezinin (özellikle CDS piyasası) sahibi ve tezgâh üstü (OTC) enerji ve finansal ürünler, konut kredisi, dijital para ve veri hizmetleri sunuyor. 20 yıllık tarihinde NYSE, IPE, NYBOT, WCE, NYSE Euronext (LIFFE) gibi önemli borsaları bünyesine kattı. CBOT için $9,9 milyar teklif verdi ama CME’ye kaptırdı (CME sonra NYMEX’i de aldı).

ICE’ın bugünkü piyasa değeri $56 milyar civarında. Bu yıl $7.5 milyar ciro yapıp $2 milyarın üzerinde kâr edecek.

. . . . .

1999: NASDAQ’ta günün toplam işlem hacmi tüm zamanların rekoru olan 1,5 milyar hisseye doğru ilerlerken, piyasanın işlem sistemleri baskı altında eridi ve yatırımcılar öğleden sonra 17 dakika boyunca fiyat kotasyonu alamadığından işlem yapamadı.

. . . . .

1914: İlk Federal Reserve Bankası New York’ta açıldı.

15 Kasım

2010: $1.400 maaşıyla $3,2 milyon lüpleyen ve hapiste olması gereken Endonezya’lı vergi memuru Gayus Tambunan mahkemede tenis maçında görüntülenen peruklu adamın kendisini olduğunu itiraf etti.

Gayus leziz rüşvetler karşılığında büyük şirketlerin vergi borçlarını sildi. Bu serveti biriktirirken hakimlere, savcılara ve polise dağıttığı $2 milyon ortaya çıkınca daha önce de tutuklandı ama nasıl olduysa hemen serbest bırakıldı (olayı ortaya çıkaran polis de sonra yolsuzluktan hapse girdi). Ne var ki, olay basına çıkınca rüşvet alanların başka çaresi kalmadı ve Gayus’u hapse attılar (7 ay önce). Hapiste olması gerekirdi ama Jakarta’da yapılan uluslarararası bir tenis turnuvasında tribünlerde peruğuyla görüntülendi.

Gayus bu 7 ay içinde gardiyanlara yedirdiği $40 bin sayesinde tam 68 kez hapishaneden ellini kolunu sallaya sallaya çıktı ve sahte pasaportuyla Singapur’a, Kuala Lumpur’a gezmeye, Makau’ya kumar oynamaya, Bali’ye tenis turnuvası izlemeye gitti. Bali’nin lüks otllerinde eşi ve çocuğuyla tatil yaptı. Bir sürü bankada milyonlarca dolar hesabı, banka kasalarında külçe altınları, evinde şirketlerden aldığı pahalı hediyeler ortaya çıktı. Mahkemede hakime “beni cezalandırmayın, yolsuzlukla mücadele bürosuna başkan yapın, 2 yılda Endonezya’yı tertemiz yaparım” demesine rağmen yemedi. Yasalara göre en az 20 yıl yemesi gerekirdi ama yine devreye dost yargıçlar girdi ve 7 yıl ceza aldı.

Bir yıl sonra yüksek mahkeme kararı bozdu ve cezayı 30 yıla çıkardı. Şimdi Bandung cezaevinde yatıyor. Çok iyi bir aile adamı. Eşine ve çocuklarına cezaevinin yanında ev aldı!

Yolsuzluk bir devletin başındaki en büyük belâdır. Yolsuzluğu yenemeyen devletler hiçbir zaman adam olamadılar. Endonezya bugün Uluslararası Şeffaflık Kurumu’nun yayınladığı Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 180 ülke arasında 89. sırada (o zaman 110’uncuydu). Bizim durum da pek parlak değil. 78’inci sıradayız. Algıya endekse gerek yok, iki göz, 10 gram beyin yeter.

. . . . .

1998: Federal Reserve faiz oranlarını 0,75 puan artırdı. Bu üst üste altıncı kez artırışıydı. Daha sonra, herkes faiz oranlarının %8’e kadar yükseltileceğini beklerken yön aşağı döndü ve 1995 yılında hazine tahvilleri yatırımcısına %31,7 kazandırdı.

1996: Herhalde Lenin’in kemikleri sızlamıştır. Vimpel Communications, hisseleri New York Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören ilk Rus şirketi oldu.

. . . . .

1971: Intel’in Ted Hoff ve Federico Faggin tarafından icat edilen yeni 4004 çipini tanıtmasıyla mikroişlemci resmen doğdu. 32 mm. uzunluğunda ve 16 mm. genişliğinde olan bu chip 2.000’den fazla transistör içermekte ve neredeyse 1946’daki 30 tonluk ENIAC bilgisayarı kadar hesaplama gücüne sahipti. Ancak ticari hakların sahibi Japon Busicom, çipin hiçbir işe yaramayacağını düşündü ve tüm hisselerini 60 bin dolara Intel’e sattı.

14 Kasım

2011: Kanada, kalpazanları engellemek ve perakendecileri büyük banknotları kabul etmenin güvenli olduğuna ikna etmek için plastikten yapılmış yeni bir 100 C$’lık banknot çıkardı. Sıvılara, lekelere, yırtılmaya veya aşınmaya karşı neredeyse geçirimsiz olan plastik banknotlara 1988 yılında Avustralya Rezerv Bankası öncülük etmişti.

. . . . .

2002: Bir televizyon kanalı Litvanya’nın Panevezys kentinin kadın hapishanesinde güzellik yarışması düzenledi. Bütün dünyanın izlediği yarışmayı önde bitiren Kristina (21) $1000 kazandı.

İşin başında, bir sürü kanal arasında öne çıkmaya çalışan LNK televizyonu kreatifleri rating uğruna zaten suistimal edilmiş kadın mahkumları kullanıyormuş gibi gözüktü ama sonuç öyle olmadı, herkes kazandı. Yetkililerin biraz tereddütle razı olduğu yarışmayı dünyadan birçok kanal (Güney Kore bile) ve her üç Litvanyalı’dan ikisi TV’leri başında izledi.

Hapishanenin oditoryumunda yapılan yarışmaya kentin ileri gelenleri ve 367 mahkumun 100’ü katıldı (ancak o kadar yer vardı). 17-31 yaşındaki 39 müracaat arasından 8 mahkum finale kaldı (kimisi katil ama çoğu aşk kurbanı). Yarışmaya iki hafta boyunca hazırlandılar. Sahne müthişti. Yarışmacılar, ülkenin en ünlü modacısının tasarımlarını, gelinlikleri, bikinileri, yüksek topukları ve elbette (birer Litvanyalı olarak) diz boyu siyah deri çizmelerle bikinilerinin üzerine giydikleri kürkleri sergilediler.

Litvanyalı TV ve tiyatro sanatçılarıyla birlikte insan hakları yetklililerinin jüriliğini yaptığı yarışmaya halk da telefonla katıldı. İlk üçe ödüller verildi. Onlar da dışardakiler gibi zıpladılar, birbirlerine sarıldılar ve ağladılar. Paralarını serbest bırakıldıklarında aldılar. Bir yıl sonra serbest kalan minnoş Kristina, “bu benim en mutlu günüm, keşke takvimi geriye sarabilseydim” dedi. Inga (31) ikinci oldu ve $625 kazandı. Daha 5 yıl içerde kalacaktı ama paranın dedesine gönderilmesini istedi. Üçüncü olarak $250 kazanan Tatyana yarışmadan sonra diğer finalistlerle birlikte yemekhaneyi birkaç yıl önce ziyaret eden Hindistan güzellik kraliçesinin oturduğu sandalyede oturup resim çektirdiler.

İzleyenler arasından bir gazeteci, “kadın her yerde kadın, kadın her yerde güzel” dedi. Bırakın mahkumları, gardiyanlar bile “yaşadığımızı hissettik” dediler. Finale kalıp da kazanamayan kızlardan birisi bir gün önce tahliye oluyordu, bir gün daha kalmak istedi.

Kötü talih insanların güzelliğini değiştirmiyor. Özgeçmişin içindekiler de insan ruhunu.

1986: Wall Street’in en iyi arbitrajcı ve işlemcilerinden ve aynı zamanda en zalim manipülatörleriden biri olan Ivan Boesky, Drexel’den Michael Milken’in de adının karıştığı menkul kıymet dolandırıcılığı suçlamasıyla hükümetle uzlaştı. SEC (yani Amerikan SPK’sı) içeriden öğrenenlerin ticareti suçlamasıyla Ivan F. Boesky’ye 100 milyon dolarlık rekor bir ceza verdi ve menkul kıymetler sektöründe tekrar çalışmasını yasakladı.

13 Kasım

1998: Dot.com çılgınlığının daha başındayız. Theglobe.com hisseleri $9’dan halka açılıp ilk gün $97’ye kadar çıktıktan sonra $63,50’den kapattı (+%606). 2 yıl sonra 10 cent’in altındaydı.

Stephan Paternot ve Todd Krizelman Cornell’de okurken üniversitenin bilgisayar ağında ilkel bir chatroom görüp heyecanlanmışlardı. 1994 Noel’inde $15 bin sermaye toplayıp bir Apple internet sunucusu alarak 1 Nisan’da theglobe.com internet sitesini açtılar. Siteye ilk ay 44 bin ziyaret yapıldı.

Yeni alevlenmekte olan dot.com çılgınlığının coşkusunda, 1997’de $20 milyon daha toplayıp kendilerine yıllık $100 bin maaş bağladılar. Şirketteki paylarının değeri de $500’er bindi. Daha 23 yaşındaydılar.

Halka arz günü hisse fiyatları $9’dan $97’ye çıkarken şirket yaptığı $2,7 milyon ciro üzerinden $11,5 milyon zarar yazıyordu. O gün 3,1 milyon hisse satıldı ve deli piyasa şirketi $840 milyondan değerledi. Theglobe.com sonra bilgisayar oyunları pazarına girip gaming dergileri aldı, online oyunlar satmaya başladı.

2 yıl sonra dot.com balonu patlamaya hazırlanırken piyasa da bu üstün zekâlı (!) çocukları sorgulamaya başladı (2 yıl sonra uyanmışlar). 1999 yılında, CNN Paternot’u bir gece kulübünde manken kız arkadaşı ve parlak vinil pantolonuyla masanın üstünde dans ederken görüntüledi. “Kızı kapattım, parayı kapattım, artık iğrenç ve anlamsız bir hayat yaşayabilirim.” dedi. Haklıydı tabi, parayı ona iğrenç ve anlamsız sözcüklerini keşfeden piyasa vermişti.

2001 yılında dot.com balonu patladığında theglobe.com hisselerinin fiyatı 10 cent’in altındaydı, zaten Nisan ayında Nasdaq kotasyonundan da çıkarıldı.

1998: Başkan Clinton, suçu kabul etmedi ama Paula Jones tarafından açılan cinsel taciz davasını sulhen sonlandırıp “hayatına devam etmek için” $850 bin ödemeyi kabul etti (bu paranın $200 bini Paula’ya gerisi avukatlara gitti). Böylelikle o azil sürecini mahmuzlayan 4 yıllık dava da sona ermiş oldu.

Paula, aynı zamanda bir gömlek fabrikasında kapıcılık yapan bir papazın kızıydı ve bir Arkansas köyünde son derece muhafazakâr bir ortamda büyütüldü. Liseyi zor bitirip ıvır zıvır işlerde çalıştı, sonra 1991’de evlenip kurtuldu (8 yıl sonra boşandı).

Onun anlatıklarına göre, 1991 yılında (Clinton Arkansas valisiyken) bir Valiler Kalite Yönetimi Konferansı’nda bir standda çalışırken onu gören Clinton daha sonra bir eyalet polisini göndererek odasına çağırdı. Odada da pantolonunu indirip oral seks istedi (Paula’nın arkadaşlarına anlattığı birbiriyle tutarsız başka anlatımları da var). Paula olaydan sonra 3 yıl sessiz kalıp 1994 yılında zaman aşımı süresinin bitiminden kısa bir süre önce cinsel taciz davası açtı.

Dava delil yetersizliğinde düştü ama daha sonra Monica Lewinsky skandalının neden olduğu azil sürecinde bol bol kullanıldı. Temsilciler Meclisi’nde başlatılan süreç Senato’da tıkandı ama başkanların kamu görevi dışında maruz kalacakları davalardan muaf olmadıklarına dair mahkeme kararı artık teamül oluşturdu.

Clinton, Paula Jones suçlamasını asla kabul etmedi ve parayı sırf konu kapansın diye vermeye razı olduğunu söylemeye devam ediyor. Paula ise cinsel tacize uğradığını söylemeye devam ediyor. Paula boşandıktan sonra (ona göre) iki çocuğuyla geçinebilmek için Penthouse dergisine çıplak pozlar da verdi. 2016 yılında da Trump kampanyasını destekleyip onla bir konferansta kürsüye çıkıp Hillary ve kocasını kötüledi.

Nerde o eski fotoromanlar…

. . . . .

1980: NASDAQ Bileşik Endeksi ilk kez 200’ün üzerinde kapanış yaparak günü 200,25 seviyesinde tamamladı. Endeksin 8 Şubat 1971’de 100 olan başlangıç değerini ikiye katlaması 9,5 yıl sürmüştü.

12 Kasım

2018: Katar’ın Doha’daki Sidra Hastanesinin resmi açılışı yapıldı. Girişte İngiliz sanatçı Damien Hirst’ün bir bebeğin döllenmeden doğuma kadar evrelerini açıkça gösteren 5-11 metre yüksekliğinde 14 adet heykel var.

$8 milyar harcanarak yapılan hastane ve tıbbi araştırmalar merkezinin gayriresmi açılışı 2013’te yapılmıştı ama heykellerin grafik müstehcenliği Katar toplumunda bir galeyan yaratmış ve protestolara maruz kalmıştı. Yönetim de hemen devam eden inşaatın heykellere zarar vermesini engellemeyi neden göstererek heykellerin üzerini örtmüştü. Aradan 5 yıl geçti ve nedense artık o toplumun büyük bir kesiminin daha makul karşılayacağı düşünülerek heykellerin üzeri açıldı.

Heykeller hasta ve ziyaretçileri hastanenin girişinde karşılıyor ve ismi “Mucizevi Yolculuk”. Yolculuk fetusun rahimde döllenmesinden başlıyor ve 14 metre yüksekliğinde bir yeni doğmuş bebekle sona eriyor. Katar’ın ana rahmini açıkça gösteren bu heykeller herkesin ağız tadına göre değil ama toplumsal bir münazara yaratmayı amaçlıyor.

Aslında düşünülürse toplumsal galeyana yol açacak bir durum olmaması gerek, çünkü dünyadaki herkes ana rahminden çıktı. Doğumun mucizesi her kutsal kitapta var. Bugüne dek da Vinci’nin rahimdeki fetusundan Klimt’in “Umut”una giden sanatsal yolculukta bu mucize hep muhafazakâr bir şekilde betimlenmiş. Bu fikir kabızlığını kıran yerin $20 milyon ödeyerek bir Damien Hirst eseri satın alan Katar olması başlı başına bir mucize. Çocuklara leylek palavraları atmaktan bıkmadık mı?

Doğal gaz zengini Katar son yıllarda sanat piyasasının önemli bir müşterisi oldu. Hastanede başka eserler de var (65 adet). Damien Hirst’e gelince, o bugün İngiltere’nin en zengin sanatçısı. $410 milyon servetiyle İngiltere’nin 405’inci en zengini (ilk binde sadece bir sanatçı daha var). Londra’da 2014 yılında $57 milyona aldığı 18 odalı evinde oturuyor, $233 milyon değerinde sanat koleksiyonu var. En son Las Vegas’taki Palms Oteli’nin geceliği $200 bin olan odalarını dekore etmişti. Bir yandan enerji zengini Arap, öte yandan kumarhane sahibi müşterileriniz olursa sizin de 18 odalı eviniz olur.

. . . . .

2014: UBS, Royal Bank of Scotland, JPMorgan, Citigroup, Barclays HSBC ve Bank of America forex piyasasını manipüle ettikleri için İngiliz, Amerikan ve İsviçre düzenleyici otoritelerinden toplam $10,2 milyar ceza yediler.

Neredeyse 10 yıldır devam eden tezgâhta dönen dolaplar yüzünden sadece İngiltere’deki 21 milyon emeklilin cebinden yılda $11,5 milyar çalındı. 10 yılda ve dünya çapında bu rakamın ne olabileceği hesaplanamıyor bile.

Öyle bir tezgâhmış ki, bu bankaların üst forex işlemcileri “kartel”, “haydutlar kulübü”, “tek ekip, tek rüya”, “mafya” gibi isimleri olan chat odalarında hergün bir araya gelip hangi kuru, ne miktarda, nereye kadar oynatarak dünyayı nasıl düzeceklerini konuşmuşlar. Bütün bu kayıtlar ele geçirildi. Sadece para değil bol bol alkol, kadın ve uyuşturucu konusu da vardı. Bu işlemcilerin çoğu kovuldu, bir kısmı sıkı para cezaları yedi, biri 14 yıl hapis cezası aldı.

2007: Airbus, Suudi Prens Alwaleed bin Talal için $320 milyona, çift katlı bir Airbus 380 inşa ettiğini söyledi. CO² kusan uçağını aldıktan 9 yıl sonra, Bill Gates’in kurduğu ve dünyayı sıfır salınıma götürececek icatlara yardım yapan Breakthrough Energy Coalition isimli örgüte $50 milyon yardım yaptı. Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu. Zaten uçak yaptığı yardımdan daha pahalı. Zaten Bill Gates ile dost olmak için $50 milyon devede kulak. Yaptığı yardımı sonra kat kat çıkardı. 2021 yılında hayırseverlik yoldaşı Bill’e Four Seasons otellerindeki %23,75 payını $2,21 milyara çaktı. Böyle hayırseverler varken dünyanın sırtı yere gelmez, karbon marbon da kalmaz…

11 Kasım

2008: Rusya Merkez Bankası, rublenin dolar kuru hedef aralığını her yönde yaklaşık %1 oranında genişletti. Haftalarca süren katı savunma, rezervlerde $112 milyarlık bir azalışı körüklemişti. Merkez Bankası, paranın ülke dışına çıkmasını engellemek için faiz oranını da %1 artırdı.

1994: Bill Gates Christie’s’de yapılan müzayedede Leonardo da Vinci’nin Codex’ini $30.802.500’e satın aldı (bugünün $53,4 milyonu).

1830 yılında yayımlanan Mormonların Kutsal Kitabı 2017’de $35, 1080’de Zeng Gong’un mektubu (Song Hanedanı’nın günümüze kalan tek kitabı) 2016’da $32 milyona satıldı ama bugünün parasına vurulduğunda Codex bugüne dek en yüksek fiyata satılan kitap.

İkiye katlanmış ve her iki tarafına da yazılmış 72 sayfalık kitap 18 tabaka kâğıttan oluşuyor. Leonardo’nun o tipik aynadan okunabilen ters yazıları ve bir sürü şekil ve resim var içinde. O Rönesans dahisinin ilim ve sanatı yan yana getirdiği yaratıcılığında astronomi, dünya, su, coğrafya, fosiller, hava, ışık gibi bir sürü konuda çiziktirmeleriyle dolu.

Leonardo’dan Mikelanj’ın talebesi olan Giovanni della Porta’ya kaldı, ondan da barok zamanının İtalyan ressamlarından Giuseppe Ghezzi’ye geçti. İngiliz toprak ağalarının genç oğlu (Leicester Kontu Thomas Coke) Roma’da gezerken 1717 yılında kitabı ondan satın alıp İngiltere’ye getirdi. Sonra işleri batırdı. Yaptırdığı Holkham Malikhane’sine £90 bin harcadı (bugünün £20 milyonu), sonra dünyanın en çok okunan finansal balonlarından biri olan South Sea şirketinin hisselerini alıp kendi de battı (1719’da halka arz olunan şirketin hisseleri bir yıl içinde ona katlayıp £1.000’e yaklaştı, sonra da sıfıra düştü). Kontluk çocuktan çocuğa geçti ama finansal zorluklar içinde yaşayan sülâlenin Holkham Malikanesi’nde nasıl olduysa Codex satılmadan kalabildi.

Ta ki 1980’e kadar. 1980’de Amerikalı sanayici, petrolcü, yardımsever, sanat koleksiyoneri Hammer Codex’i $5,1 milyona satın aldı (bugünün $16 milyonu). Hammer dağılmış Codex’i toparlayıp özgün haline sokmak ve tamamını İngilizceye çevirmek üzere ünlü tarihçi ve da Vinci uzmanı Dr. Carlo Pedretti’yi tuttu (çalışma 7 yıl sürdü). Hammer 1990’da öldü ve Codex 1994 yılında son kes Bill Gates’in eline geçti.

Bill Gates de kitabı tarattı, her sayfayı dijital olarak görüntüledi ve bazılarını Windows’da ekran koruyucu ve duvar kâğıdı olarak kullandı. Özgün kitabı dünyanın çeşitli kentlerinin müzelerine ödünç vermeye devam etti ve kendi kurduğu Corbis şirketine CD’sini yaptırdı. Corbis bugün Getty Images’ın en büyük rakibi. Leningrad’ın Hermitage Müzesi’nden Londra’nın Ulusal Galeri’sine kadar daha birçok sanat koleksiyonunun dijital haklarına sahip.

. . . . .

1993: The Wall Street Journal gazetesinin 10 tane piyasa gurusunu toplayıp yaptığı araştırmada, 1987 Ekim çöküşünden beri 6 yıldır devam etmekte olan boğa piyasasının bittiği ve %10 düşüş beklendiği ortaya çıktı. Hatta ünlü tahminci Joe Granville o gün 3.700’lerde olan Dow Jones Endeksi’nin birkaç ayda 2.900’a düşeceğini üfürdü. Hepsi çuvalladı. Boğa piyasası 6 yıl daha sürdü. Dow o günden sonra bir daha hiç arkasına bakmadı ve Aralık 1999 sonunda yüzyılı 11.500’lerde bitirdi.

. . . . .

1947:  Türkiye, Uluslararası Para Fonu’na (IMF) üye oldu. İlk borcu 1958 yılında aldı, son borcu 2013 yılında kapattı.

10 Kasım

2017: Wall Street Journal gazetesi, özel yetkili savcı Robert Mueller’in eski Milli Güvenlik Danışmanı Michael Flynn’in Fethullah Gülen’in kaçırılarak $15 milyon karşılığında Ankara’ya iadesini içeren komplosunu araştırdığını yazdı.

Emekli general Flynn, Trump başkan seçilmeden önce Ruslarla yaptığı toplantılar hakkında Başkan Yardımcısı Mike Pence’e yalan söylediği için Beyaz Saray’daki görevinde sadece 23 gün kalabildi.

Bu göreve gelmeden önce, eski Eximbank direktörü İran asıllı Amerikalı Bijan Kian (Bush tarafından atandı) ile ortak olduğu Flynn Intel Group vasıtasıyla lobicilik yapıyordu. Bijan ise bir dönem Ekim Alptekin’in havacılık şirketinde başkan yardımcılığı yaptı.

15 Temmuz sonrası, Ekim Alptekin “kendi cebinden” $530 bin ödeyerek bu lobicilik şirketini Gülen’i araştırması ve Amerikan siyaset ve kamuoyuna ne olduğunu iyi anlatması için tuttu. Bu faaliyetler yürürken, (tesadüfen) Birleşmiş Milletler toplantısı için New York’ta bulunan Berat Albayrak ve Mevlut Çavuşoğlu ile birlikte eski CIA direktörü James Woolsey, Michael Flynn, Bijan Kian ve Ekim Alptekin (o zaman Türkiye ABD İş Konseyi Bşk.) arasında bir yemek yendi.

Ertesi gün Woolsey ve Alptekin bir yemek daha yediler. Woolsey, Alptekin’e “Flynn’le değil benle çalış, ben daha iyi yaparım” dedi ve bunun için $10 milyon istedi. Aradan 7 ay geçti, Woolsey’nin Beyaz Saray’la arası açıldı ve çıkıp bu yemeklerde Gülen’in kaçırılıp İmralı’ya tıkılacağı senaryosunun konuşulduğunu açıkladı.

Sonra da araştırma ve suçlamalar başladı tabi. Mahkeme lobicilik faaliyetinin bir kişi (Alptekin) değil bir devlet (T.C.) tarafından yaptırıldığını söyleyerek gerekli kaydın yapılmadığını iddianameye yazdı. Gülen’i kaçırma komplosu iddianameye girmedi ama kamuya karşı bol bol kullanıldı.

Çok boyutlu hikâye. İşin içinde Trump’ devirme uğraşından İsrail’in Kıbrıs güneyindeki doğal gaz kaynaklarına, Trump’ın avukatı Giuliani’den Sarraf’a ve daha bilmediğimiz birçok karakter var. Bilinen her şey artık internette var, oku oku bitmez. Bilinmeyenler ise hep daha ilginç kalacak.

. . . . .

2011: Bir Çin mahkemesi, müzisyen Su Yue’yi (56) olimpiyatlarda gösteriler düzenlemekle görevlendirildiğini iddia ederek yatırımcıların $9 milyonunu lüplemekten ömür boyu hapse mahkum etti. Su, adını 1979’da Vietnam’a karşı verilen kısa savaşta öldürülen askerleri anmak için yazılan ancak daha sonra 1989 Tiananmen Meydanı’ndaki demokrasi protestolarında ölenlerin anısına kullanılan “Lös Yaylası” ve “Kanlı Zafer” isimli folk şarkılarıyla duyurmuştu. Hapisten çıkamadı. 7 yıl sonra içerde safra kesesi kanserinden öldü gitti. Karısı hâlâ borçlarını ödüyor.

. . . . .

1997: Pentagon’un bütçesinin $250 milyar olduğu duyuruldu. Bugün bu rakam $800 milyarlarda (Türkiye GSYİH kadar).

1938: Sadece bizim değil, tüm dünyanın ağladığı gün. Biz ise, sadece bugün değil, her gün o dünyanın en muhteşem adamını anmaya devam edeceğiz…

Kurumsal bilanço ve gelir tabloları bugün dünyaya geldi. 529 yıl önce (1494) bugün, Luca Pacioli’nin Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita adlı eseri Venedik’te basıldı. Kitap, muhasebe üzerine 36 kısa bölüm içeriyordu ve ilk kez o varlıkları borçlara ve gelirleri giderlere mahsup eden çift girişli defter tutma kavramını popüler hale getirdi.

9 Kasım

2015: New York’ta Çinli bir koleksiyoncu Modigliani’nin 1917-18’de yaptığı “Nu Couche” (Türkçe’de Kırmızı Nü diye biliniyor) tablosunu $170,4 milyona kaptı. Bu, bugüne dek bir Modigliani için ödenmiş en yüksek fiyat (dünyada bir tabloya ödenmiş 10. en yüksek fiyat).

. . . . .

2003: Yükselmekte olan deniz seviyesi tehdidiyle karşı karşıya olan Güney Pasifik’teki ada-ülke Tuvalu’nun, yavaş yavaş taşınmak için ülkeye yakın daha yüksek adalar aramaya başladığı ve bunu finanse etmek için ülkenin internette üst seviye alan adı olan .tv (çünkü televizyon sözcüğünü çağrıştırıyor) ekini satarak elde ettikleri $45 milyonu kullanacakları duyuruldu.

. . . . .

1983: Dünyanın en büyük bira üreticilerinden birinin CEO’su ve Hollanda’nın en zengin adamı Alfred Heineken kaçırıldı. 35 milyon gulden fidye (bugünün $30 milyonu) ve 21 gün sonra serbest kaldı.

Bira işini 1864 yılında Alfred’in dedesi kurdu ama sonra sahipleri değişti. Alfred Heineken’da işe 17 yaşında başladı ve 1971 yılında CEO olduktan sonra (48 yaşındayken) hisseleri satın alıp sadece yerel olarak bilinen markayı dünyanın en büyüğü haline getirdi.

$8 milyarlık servetiyle hep fidyecilerin odağında oldu. Nitekim beş azılı ve silahlı fidyeci onu aylarca izleyip 9 Ekim akşamı onu ve şöförünü ofisinden çıkarken toparlayıp bir kamyonete atarak kaçırdılar ve Amsterdam dışında ses geçirmez duvarlarla inşa ettikleri hücrelere tıktılar.

Fidyeciler bu işe çok iyi hazırlanmışlardı ve müthiş plânları vardı. Bu plânlarla şirketin 4 ayrı para birimiyle hazırladığı 35 milyon gulden değerindeki 100 kiloluk torbayı polise bir otobandaki bir rögara attırmayı becerdikten sonra parayı alıp Hollanda usulü bisikletleriyle tüydüler. Polis kısa bir süre sonra hücreleri buldu ve Heineken ve şöförünü kurtardı. Daha sonra fidyecilerin gömdükleri parayı da buldular (dörtte biri gitmişti).

Çete lideri Van Hout ile kayınbiraderi Fransa’da yakalanıp Hollanda’da yargılanarak hapsi boyladılar. Serbest kaldıktan sonra Van Hout bir restorandan çıkarken başka bir çete tarafından kurşun yağmuruna tutulup öldürüldü. 2019’da onu öldürtenin kayınbiraderi olduğu ortaya çıktı, şimdi müebbet hapiste. Bir diğer fidyeci 12 yıl yiyip çıktıktan sonra bir gümrük memurunu öldürüp bir 10 yıl daha yedi. Dördüncü fidyeci hapisten Paraguay’a kaçtı, orada yakalanıp iade edildi, hapis cezasını bitirip çıktıktan sonra 2018 yılında bir banka aracını soyarken yakalanıp tekrar içeri girdi. Beşinci fidyeci 9 yıl içerde kalıp çıktı, İspanya’da uyuşturucu kaçakçılığı yapıp Panama’ya tüydü ve 10 yıl sonra yakalandı.

Alfred Heineken ise 1989’a kadar CEO’luğa devam etti. 1995 yılında ölene dek de yönetim kurulu başkanı olarak kaldı. Bugün Heineken’ın 70 ülkede 165 fabrikası, 250 markası, 73 bin çalışanı var.

1977: Başbakan Süleyman Demirel tarih sayfalarına o meşhur incilerinden birini döktürdü: “70 sente muhtaç olduğumuz devirde hacılarımıza 70 milyon dolar bulduk.”

8 Kasım

Bugün 8 Kasım, acaba sekiz sözcüğünün çağrıştırmasından mıdır (en azından Türkçe konuşulan yerlerde), bu tarihin manşetlerini hep seks konusu süsledi.

2007: Almanya’nın üniversite kenti Tübingen’de 31 yaşındaki bir banka müdürünün seks karşılığı kredi verdiği kadının ailesini susturmak için 3 yılda banka müşterilerinin hesaplarından €520 bin yürüttüğü ortaya çıktı. 3 yıl önce bankaya giren kadın kredi başvurusu yapmıştı ama finansal durumu buna pek müsait değildi. Müdür seks karşılığında ona bu iyiliği yapacağını söyledi ve ilişki 3 yıl boyunca devam etti. Ta ki aile şarlayana dek. Müdür yürüttüğü paraların €70 binini kadına vermiş, €40 bin kendine almış, gerisini de kendisini tehdit eden aile fertlerine yedirmişti (kadının ailesi). Aile doymayınca her şey ortaya çıktı.

2009: 20 yaşındaki güzel Geisy Arruda iki hafta önce Sao Paulo’nun hemen dışındaki üniversitesine mini pembe eteğiyle gidince kovulmuş, alenen ahlâksızlıkla suçlanmış ve gazetelere manşet olmuştu. İki gün önce hakim Rodrigo Campos, Bandeirante Üniversitesi’ni Geisy’ye $23.800 tazminat ödemeye mahkum etti. Geisy bugün okula döndü (biraz daha uzun bir etekle).

2011: Fransız mahkemesi eski FIA (F1’i düzenleyen Uluslararası Otomobil Federasyonu) başkanı Max Mosley’nin katıldığı sadomazoşist bir seks partisinde çekilmiş fotoğraflarını yayınladığı için dedikodu gazetesi News of the World’ü özel hayatın gizliliğini ihlâl etmekle suçlayıp Mosley’e €7 bin, mahkemeye de €10 bin ödemeye mahkum etti. Partileriyle meşhuR Mosley artık kapanmış olan gazeteden daha önce de tazminat almıştı.

Aynı gün, bu kez İngiliz mahkemesi, cinsel taciz kurbanlarının kiliseden tazminat alabilmelerinin önünü açmak için Katolik papazların da sadece birer memur olduklarına hükmetti.

Yine aynı gün, sıkı Katolik bir ülke olan Polonya’da parlementoya ilk kez transseksüel bir kadın ve açıkça eşcinsel olan bir erkek girdi. Onlar bir siyasi parti olan Palikot Hareketi (tercümesi: “senin hareketin”) vekilleriydiler. PH o yıl oyların %10’unu alıp üçüncü parti oldu ama artık parlementoda değil (barajın altında kaldı).

2016: Müzik dergisi Rolling Stone, “Kampüste Tecavüz” başlıklı yazısı yüzünden Virginia Üniversitesi’ne $3 milyon tazminat ödemeye mahkum edildi. Dergi 2 yıl önce, bir kampüs partisinde toplu tecavüze uğradığını iddia eden Jackie’nin hikâyesini yazmıştı. Hikâyenin kızın eski sevgilisinin ilgisini çekmek için uydurduğu tam da bir hikâye olduğu ortaya çıktı.

Yaşasın seks! Olmasaydı ne okuyacaktık?

1999: Yazılım milyarderi Kenan Şahin, doktorasını yaptığı MIT’e (Massachusetts Institute of Technology) $100 milyon bağışladı. Şahin liseye Robert Kolej’de başlayıp California’da bitirmiş, sonra üniversite eğitimine de Boğaziçi Üniversitesi’nde başlayıp lisans ve doktora diplomasını MIT’ten almıştı. 1982 yılında $1.000’e kurduğu telekomünikasyon yazılım şirketi Kenan Systems’ı 1999’da Lucent Technologies/Bell Laboratories’e $1,48 milyara satmıştı.

. . . . .

1993: Tarihin en seksi halka arzlarından biri gerçekleşti ve Boston Chicken, Inc. hisse başına $20’lik başlangıç ​​fiyatıyla halka açıldı. İlk işlem gününde hisse fiyatı %142,5 yükselerek $48,50’den kapattı (F/K’sı 269’a vurdu). Halbuki bu hızlı yemek zinciri bir yıl önceki $8,3 milyonluk cirosu üzerinden $5,9 milyon zarar etmeyi becermişti. Sadece 1,9 milyon hisse halka arz edilmişti, ama ilk gün 8,4 milyondan fazla hisse el değiştirdi ki bu da büyük yatırımcıların hisseleri küçüklere kakaladığı anlamına geliyordu. Aradan 5 yıl geçmeden Boston Chicken iflasa başvurdu, daha sonra da McDonald’s sadece $173,5 milyon ödeyerek zincir restoranları satın aldı.

. . . . .

1829: Zonguldak Ereğlisi’ne bağlı Kestaneci köyünün yerlisi Uzun Mehmet dere kenarında bulduğu siyah taşların yandığını görünce ülkenin ilk maden kömürü de bulunmuş oldu. Padişah II. Mahmut onu 500 kuruş ikramiye ve 600 kuruş aylıkla ödüllendirdi. Sonu iyi olmadı ama. Kıskançlıktan deliren köyün ağası, İstanbul’a Fen Heyeti’ne gitmek için yola çıkan Uzun Mehmet’i Leblebici Hanı’nda öldürttü.

7 Kasım

2013: ABD maliyesi (IRS – Milli Gelirler İdaresi) kimlik hırsızlarına 2012 yılında toplam $4 milyar vergi iadesi yapıldığını açıkladı. Bu iadelerin 655 tanesi Litvanya ve 343 tanesi Şangay’daki tek bir adrese yapıldı. Bulgaristan ve İrlanda’dan da bol bol iade alan çıktı. Amerikan kentleri arasında da başı Miami çekti ama Orlando’daki tek bir adrese de 580 iade gitti.

Açıklama yapacaklarına gidip o adreslere bakmıyorlar mı diyeceksiniz, haklısınız. Bakmasına bakıyorlar da kimlik hırsızlarının kullanığı yöntemler her yıl daha da gelişiyor. Bir yandan onlar, öte yandan IRS, müthiş ilerlemeler kaydettiler ama kimlik hırsızlığı ile vergi iadesi alma sahtekârlığının önüne bir türlü tam olarak geçilemiyor.

IRS binlerce ajan ve müfettiş çalıştırıyor, her yıl yarım milyon kişiyi yakalıyor, 2 milyon sahte iade dosyasını tespit ediyor ve neredeyse $12 milyarlık sahte iadenin yapılmasını durduruyor ama vakaların sayısı azalmıyor. Hırsızlar özellikle çocuklar, yaşlılar, öğrenciler, az kazananlar, tutuklular ve hatta ölüler gibi vergiye tabi olmayan nüfusu hedef alıyor (2011 yılında 1.451 bebeğe ve 19.102 ölüye vergi iadesi gitti). Kimliği çalınanlar çok daha sonra, ancak vergiye tabi olup da IRS’e vergi formlarını gönderdiklerinde bunun farkına varıyorlar.

IRS vergi iade işinde çok sevecen. Sitelerinde 10 vergi iade talebinin 9’unu 21 gün içinde yanıtladığını söylüyor. Litvanyalılar, Bulgarlar ve Çinliler iyi okumuşlar.

1995: Süt Endüstrisi Kurumu’na ait son beş işletmenin satışı Özelleştirme İdaresi’nce onaylandı. Böylece SEK, sektörde faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükteki sanayici ve gıda toptancılarından oluşan 164 kişilik bir grup tarafından satın alındı. Bütün varlığı toplam 3.3 trilyon liraya özelleştirilmiş oldu ($64 milyon).

SEK; Türkiye’de süt üretiminin gelişmesini sağlamak ve tüketiciye en kaliteli, sağlıklı, hijyenik doğal ürünler sunmak amacıyla 1963 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı olarak kurulmuştu. 1997 yılında, Koç topluluğu küçük ve büyük sermayenin beraber çalıştığı bir modele öncülük etmek üzere SEK hisselerinin %68’ini satın aldı. 2021’de de Koç Holding bünyesindeki Tat Gıda, süt ve süt ürünleri işkolundaki tüm varlıkların satışına karar verdi ve SEK’in yeni sahibi 240 milyon TL karşılığında ($33 milyon) Çallı Gıda oldu.

1963: Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt Yasası’nın yürürlüğe girmesinden sonra Türkiye’de ilk grev Bursa Belediyesi Otobüs İşletmesi’nde çalışan 222 işçi tarafından başlatıldı. İşçiler, Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası’na üyeydiler.

6 Kasım

2016: Tesco Bank 40 bin hesapta şüpheli hareketler gördü ama geç kaldı. Hackerlar 9 bin hesabın içini boşaltmıştı bile. Banka mudilerine £2.5 milyonu ödemek zorunda kaldı. Tesco Bank İngiltere’nin en büyük perakendecisi Tesco’nun bağlı ortaklığı…

2002: Beverly Hills mahkemesinin jürisi ünlü aktris Winona Ryder’ı pahalı moda mağazası Saks Fifth Avenue’den $5.560 değerinde giysi yürütmekten suçlu buldu.

Winona 12 Aralık 2001’de mağazaya girdi, 20 kadar parça (elbise, vs.) toparladı (bunların sadece dördünün parasını ödedi), sonra soyunma odasında bunların güvenlik etiketlerini getirdiği makasla kesmeye başlayınca güvenlik görevlisine yakalandı. Yakalanınca görevliye “Yaptığım için özür dilerim ama yönetmenim bir mağaza hırsızlığı sahnesi için hazırlanmamı istemişti” dedi.

Dava Aralık 2002’de sonuçlandı. Üç yıl gözaltında kalmak şartıyla tahliye edildi ama 480 saat kamu hizmeti vermeye, $3.700 ceza ödemeye, Saks Fifth Avenue’ya da $6.355 geri vermeye ve psikolojik rehberlik görmeye mahkum edildi. Zaten çocukluğundan kalma psikolojik sorunları vardı ve bu olay onu Hollywood’dan 4 yıl uzak tuttu. Hırsız sözcüğünün o büyük H damgasını vicdanında ömrü boyunca taşıyacak ama artık eski hayatına döndü.

Eski hayatında hızlıydı. Johnny Depp’ten Christian Slater’a, Matt Damon’dan Rob Lowe’a kadar daha birçok yakışıklıyı eskitti. Rusya ve Romanya’dan ABD’ye göç etmiş Yahudi bir ailenin çocuğu (ama sonra baba ateist, anne budist olmuş). Aile isimlere takmış. Kendi soyadları değiştirmişler (Horowitz), Winona’ya da oturdukları yerin ismini vermişler. Göbek ismi Laura, arkadaşları olan yazar Aldous Huxley’nin eşinden, sahne ismi Ryder da babanın sevdiği rock şarkıcısından alınma. Kardeşine Yuri Gagarin’in ismini vermişler.

ABD’de mağaza hırsızlığı yılda $10 milyara, Saks Fifth Avenue’ya ise $7 milyona mal oluyor. Ossun, Winona’nın şimdi $18 milyonu var.

1923: Avrupa’da enflasyon şaha kalkmışken, Berlin’de bir somun ekmek 140 Milyar Alman Markına satıldı. Almanya’nın yaşadığı o tarihin en korkunç hiperenflasyonunda bir ara 1 dolar 4.2 trilyon mark satın alıyordu.

5 Kasım

2007: Çin’in petrol devi PetroChina Şanghay Borsası’nda halka açılarak %2,2 hissesini yerli yatırımcılara sattı. Hisseler ilk gün 16,90 yuan’dan açılıp 43,96’da ($5,90) kapattı. Şirket kısa bir süre dünyanın en değerli şirketi oldu, ama bir ay sonra hisse değeri üçte birine indi.

PetroChina, Çin’in devlet şirketi olan China National Petroleum Corporation’ın bağlı ortaklığı. Bugüne dek küresel sera gazı emisyonunun %1’inden sorumlu. Müthiş kârlı bir şirket, çünkü Çin’de bir düopol. 2019 kârı $4 milyardı. New York Borsası’nda da işlem gören ADR’larının piyasa değeri $106 milyar. Hisse fiyatı 2008’de $260’ı geçmişti. Bugünlerde $55’lerde.

. . . . .

2007: Bittiğinde dünyanın en yükseği (208 m.) olacak olan $290 milyonluk Büyük Pekin Dönme Dolabı’nın inşaatı başladı. Bu dev dönme dolabın yeri 2008 Olimpiyat Oyunları için seçilen yerlerden biri olan Chaoyang Parkı idi. Eğer tamamlanabilmiş olsaydı, Singapur’un 165 metrelik dönme dolabını geçip dünyanın en yükseği olacaktı (Singapur’un liderliği fazla sürmedi, şimdi en yüksek döner dolap Las Vegas’ta).

Olimpiyat oyunlarının başlamasından bir hafta önce açılması plânlanmıştı ama olmadı, tasarım sorunları yüzünden açılış önce 2009’a, daha sonra da 2010’a ertelendi. 2010 Mayıs’ında ise yapan şirket iflâs edince proje rafa kaldırıldı.

Eğer bitirilebilseydi, 198 metre çapındaki bu dev dönme dolapta her biri 40 yolcu taşıyabilecek 48 adet havalandırmalı kabin olacak (1920 kişi kapasiteli) ve saatte her biri 20’şer dakikadan 3 tur atarak (5760 kişi) saatte $48 bin kazanacaktı.

Elektrikli ikmal vasıtaları sayesinde yolcuların dönme dolap hiç durmadan inip bileceği şekilde tasarlanan bu teknoloji harikasından temiz ve güneşli bir havada Pekin’in kuzeyindeki dağlarda salınan Çin Seddi bile gözükebilecekti. Hayal oldu. Şimdi o parkta halka kapatılmış olan metruk inşaat sahasında Çin ördekleri geziyor.

1626: Hollanda Batı Hint Adaları Şirketi’nin memuru Pieter Schagen, yerleşimcilerin Manhattan Adası’nı 60 guldene satın aldığını duyurdu. Bu rakkamın daha sonra uyduruk bir biçimde $24’e tekabül ettiği hesaplandı. O her yerde okuduğumuz incik boncukla alındığı efsanesi de aslında palavraydı, ama eğer 60 gulden yılda %6’dan mevduata yatırılsaydı, bugünkü değeri takriben 165 milyar gulden olurdu ki bu da Manhattan Adası’nın bugünkü emlak değerinin yarısı bile etmiyor. Lenape yerlileri kötü kazık yemiş.

4 Kasım

2011: Anglo-Amerikan madencilik firması, dünyanın önde gelen elmas madencisi De Beers’deki %40 hissesi için Oppenheimer ailesine $5,1 milyar ödemeyi kabul etti.

1966: Şiddetli yağmurlar sonucunda taşan Arno nehri o güzelim Floransa kentinde 101 kişiyi öldürdü, 20 bini evsiz bıraktı ve bugünün parasıyla $7 milyar değerindeki sanat eseri ve kitabı mahvetti.

Yılda 16 milyon turistin ziyaret ettiği ve €3 milyar harcadığı, Rönesans çağının kültür başkenti Floransa bir UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı. Yedi asırda biriken bir sanat eseri hazinesine sahip olan kentten kimler geçmedi ki; da Vinci, Mikelanj, Makyaveli, Galile, Botticelli, Brunelleschi, Vespucci ve diğerleri.

Bir başka Floransalı Dante Arno nehrine “lânetli ve uğursuz hendek” derdi. Arno 1177, 1333, 1557 ve 1540’da taşıp kente cehennemi yaşatmıştı (1333’teki yine 4 Kasım’da!) ama ders alınmamış olacak ki 1966’da olacaklara yine kimse hazır değildi. Saniyede 4 bin m³ akan nehir kentin sokaklarına saniyede 850 bin litre su boşalttı. Ne elektrik, ne telefon ne de içecek su kaldı. Telef olan hayvanların leşleriyle dolan sokaklar birer lâğım ve çamur deposu haline geldiler. Sokaklarda 6,7 metreye kadar yükselen su dükkanları, müzeleri, antik kiliseleri, kütüphaneleri ve 14 bin sanat eseriyle birlikte 3 milyon nadir kitap ve evrağı mahvetti. Uffizi de Ponte Vecchio’da yıkımdan nasibini aldı.

Olayın ardından, sokaklarda biriken 600 bin ton çamur, moloz ve pisliği temizlemek ve zarar gören sanat eserleriyle kitapları restore etmek için aralarında UNESCO’nun da bulunduğu birçok kurum ve kişi yardıma koştu. Picasso bir resmini müzayedede satıp $105 bin gönderdi. O sıralar Elizabeth Taylor ile Richard Burton’un oynadığı Shakespeare’in Hırçın Kızı’nı (Taming of the Shrew) çekmekte olan Floransa’lı direktör Franco Zeffirelli hemen kente dönüp bir belgesel yaptı. Bu belgeselden sağlanan $20 milyon da kente verildi. Yardım için dünyanın dört bir yanından kente gelenlere  “Angeli del Fango” (çamur melekleri) ismi takıldı.

Şimdi ders alınmış gibi. Nehir yatağı genişletildi, duvarlar güçlendirildi ve kent yakınlarına bir baraj yapıldı. Taşkının bir faydası da oldu. Eski sanat eserlerinin korunması ve restorasyon tekniklerinde müthiş ilerlemeler kaydedildi.

. . . . .

1939: Packard Motor Car Co., ilk klimalı arabayı üretti ve klima seçeneğini $279’a fiyatladı (bugünün $5.500’ü). Klima bagajın yarısını kaplıyordu, derece kontrolü yoktu ve üfleyici hızını ayarlayabilseniz de, motor çalışırken onu kapatmanın hiçbir yolu bulunmuyordu. Kapatıp açmak için araç durduruluyor ve kompresör kayışı manuel olarak çıkarılıp takılıyordu. Araçlara 1930’dan beri, sonradan klima takılabiliyordu ama bu fabrikadan klimalı çıkan ilk arabaydı. Fazla yaşamadı. 1941’de piyasadan çekildi. O zamanlar klimaya İngilizce Air-Conditioner değil, Weather-Conditioner deniliyordu.

1929: New York Hisse Senedi Borsası panikleyen yatırımcıları yatıştırmak için bu hafta günde sadece 3 saat açık kalacağını açıkladı. Kalabalık buna pek kulak asmadı. İlk kısa günde ortalamaların 2 mislinden fazla işlem hacmi (6 milyon hisse) cereyan etti. Daha önce görülmemiş bir şekilde 109 bin U.S. Steel hissesi el değiştirip %5 düştü. Dow da günü %5,8 aşağıda kapattı. Böylelikle son iki aylık kaybı %32,4’e ulaştı. Kapıyı açsan da kapatsan da kalabalık kalabalıktır.

3 Kasım

2016: Mısır İMF’den gelecek $12 milyar karşılığında parasını %48 devalüe etti. Biz de 2020 yılında İMF’den gelecek kol saati karşılığında %50 devalüe ettik.

2014: New York’taki 11 Eylül 2001 saldırısında yıkılan Dünya Ticaret Merkezi’nin yerine inşa edilen One World Trade Center (1 WTC veya “Özgürlük Kulesi” açıldı.

1 WTC, inşaat maliyetleri baz alındığında dünyanın 10. en pahalı binası ($3,8 milyar). Dubai’deki Burj Khalifa (hâlâ dünyanın en yükseği) bile $1,63 milyara mal olmuştu. Bina, arazinin de sahibi olan yerel ulaşım dairesine ait (Port Authority of New York and New Jersey). Uzun vadede bile kâr etme ümidinden çoktan vazgeçtiler, ama konu para değil. Önemli olan o faciadan sonra insanların yaşama ve yeniden inşa etme şevkini sembolize edecek bir şey yapmaktı. Biz yine de ünlü Alman şair Heinrich Heine’nin sözlerini hatırlayalım: “Eğer birisi konu para değil diyorsa bil ki konu paradır.”

 104 katlı (aslında içinde 94 kat var) 1 WTC bugün dünyanın 7., batı yarım kürenin en yüksek binası. Mimarı, Dubai’deki Burj Khalifa ve ABD’nin 2. en yüksek binası olan Chicago’daki Willis Tower’ı tasarlayan Skidmore, Owings & Merrill. Binada 40 bin ton çelik (20 bin araba yapar), 13 bin ton beton (bir kentin 4 bin bloğuna kaldırım yapar) ve 20 stadyumu kaplayacak kadar cam kullanıldı. 26 bin kişi, 8 yıl boyunca çalıştı. Saatte 37 km. hız yapabilen 71 asansör var. 104. kata 1 dakikada çıkabilirsiniz.

11 Eylül saldırıları nedeniyle bina müthiş güvenlik önlemleriyle yapıldı ve şimdi dünyanın en güvenli binası sayılıyor ama pek de öyle değil. Açılışından 4 ay sonra 16 yaşında bir çocuk işçi kıyafetiyle binaya bir delikten girip, asansör görevlisinin yardımıyla 88. kata çıkıp, oradan da uyuyan güvenlik görevlisinin yanından damdaki antene ulaştı ve 2 saat boyunca selfie çekerek internetten yayınladı.

Açılıştan bir yıl önce de, aralarından birinin inşaatta işçi olduğu üç kişi aşağıya paraşütle atlamışlardı. Şimdi tepedeki gözlem katına $32 ödeyerek çıkabilirsiniz. Oradaki barda bir içki içmek isterseniz daha büyük banknotlar çıkarmanız gerek. Eğer bardan çıkıp lüks restoranda yemek yemeğe kalkarsanız zengin olmanız gerek.

. . . . .

2009: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İtalyan devlet okullarının duvarlarında haç bulunmasının kıtanın hakları sözleşmesi uyarınca din ve eğitim özgürlüklerini ihlal ettiğine karar verdi. Mahkeme, İtalya’nın devlet okullarındaki sınıflardan haçların kaldırılması için 8 yıl mücadele eden bir anneye $7.390 para cezası ödemesine hükmetti. Vatikan kararı kınadı tabi.

. . . . .

1971: Playboy $23,50’den halka açıldı. 40 yıl sonra Hugh Hefner hisseleri geri alıp borsadan çıktı. 2020’de tekrar NASDAQ’ta halka açılıp $10’dan işlem görmeye başladı. Bir yıl sonra $60’ları gören hisseler bugünlerde $1’in altında.

1903: Panama’da, Philippe Bunau-Varilla’nın Panama Kanalı Şirketi tarafından $100 bin karşılığında satın alınan yaklaşık 500 Kolombiyalı paralı askerle gerçekleştirdiği devrim oldu. Aslında kanalı inşa etmek için devrimi yapıp Panama diye bir ülke yaratan tabi ki ABD idi.

2 Kasım

2006: Jackson Pollock’ın “No.5 1948” adlı tablosu $140 milyona satıldı. Eğlence kralı David Geffen, eseri Meksikalı bir finansör olan David Martinez’e sattı. Geffen’in $8 milyar serveti ve müthiş sanat koleksiyonunda Rothko ve de Kooning’leri de var. 2009’da, Abramovich’in boşanırken eşi İrina’ya kaptırdığı 115 metrelik Pelorus isimli yatı 2011’de $300 milyona alıp, aynı yıl Şeyh Abdullah bin Zayed bin Sultan Al Nahyan’a (oğullardan biri) €214 milyona satmıştı. Covid sırasında, yeni yatı Rising Sun ile Grenadine Adaları’nda 45 kişilik mürettebatıyla birlikte resmini “kendimizi izole ettik” diye Instagram’a post edince tepki çekmişti. David Martinez de Wall Street’in “en tkili Meksikalısı” ya da “hayalet yatırımcı” olarak biliniyor. Arjantin’in cumhurbaşkanı Krischner’den Maduro’ya kadar kolları uzanıyor. Onun da Picasso’ları, Damien Hirst’leri var. Manhattan’ın en pahalı gökdelenlerinden birinde oturuyor. Kimse servetini bilmiyor ama $2,5 milyardan fazla olduğu söyleniyor.

1995: Yıldız bono işlemcisi Toşihide Iguçi’nin işlemlerinde 12 yıl boyunca $1,1 milyar tutan kayıpları gizlediği ortaya çıkınca Japonya’nın büyük Daiwa Bankası ABD’den kovuldu.

Iguçi Japonya’da doğup 19 yaşındayken geçici bir iş için orada bulunan babasını ziyaret etmek amacıyla New York’a gitmişti. Gidiş o gidiş. Üniversiteye yazıldı ve bunu finanse etmek için bir Chevrolet bayisinde pikap satıcılığına başladı. Okul bittikten sonra dünyanın en büyük 20, Japonya’nın da en büyük 10 bankasından biri olan Daiwa’da menkul kıymetler saklama departmanında işe girdi ama bono işlemleri de yapmaya başladı.

1983’te $70 bin kaybetti, sonra bu kayıpları telafi etmek için daha büyük oynamaya başladı ve kayıplar elbette devasa boyutlara ulaştı. Bu kayıpları 12 yıl boyunca gizleyebildi, çünkü Daiwa arka ofisle ön ofis arasında bir ateş duvarı inşa etmemişti ve Iguçi bölümün başına kadar yükselebildiği için kendi pisliğini halının altına süpürebiliyordu (12 yılda 30 bin sahte işlem dekontu). Bu arada Daiwa bazı lisanslarında düzensizlikler yaptığı için Federal Reserve’den teftiş yedi ve müfettişler Iguçi’nin pisliklerinin farkına varmadılar. Daiwa’nın ağzına da “sakın bir daha yapma” diye biber sürüldü ve iş orada kapandı. Bu süreçte Japonya Finans Bakanlığı da müfettiş göndermişti, o da bir şey bulamadı.

Kayıplar $1,1 milyara ulaşınca Iguçi tırstı ve başkana mektup yazıp yaptıklarını itiraf etti. İki hafta sonra Daiwa durumu Japon Finans Bakanlığı’na bildirdi. Bakanlık Daiwa’ya durumu 2 ay daha saklamalarını söyledi, çünkü o süreçte iki banka batığı açıklayacaklardı. Ne var ki, Daiwa’nın Amerikalı hukuk danışmanları olayı hemen açıklattılar.

İguçi hemen tutuklandı ve cezaevinde neo-Nazi bir cezaevi çetesi olan Aryan Kardeşliği’nin kurucularından George Harp, azılı bir mafya tetikçisi olan Greg Scarpa ve Hamas liderlerinden Abu Marzuk ile dostluk kurup içerdeyken hayatı hakkında kitap yazdı. Japonya’da liste başı oldu (daha sonra George Harp hakkında da bir kitap çıkardı). 1997 yılında duruşması sonuçlandı ve dört yıl ve $2,6 milyon cezaya çarptırıldı.

1999’da serbest kalıp Atlanta’ya taşındı ve kitap yazmaya devam etti. 2007’de de koltuğunun altına sönmüş Amerikan rüyasını alıp Japonya’ya döndü.

Daiwa, Barings Bank gibi değildi. Çok parası vardı ve hem borçları hem de ABD’de yediği $340 milyon cezayı ödedi. Elbette saygınlığını kaybetti ve üst düzey yöneticileri de istifa etmek zorunda kaldılar (bankaya da $775 milyon ödemeye mahkum edildiler). Daiwa 2 Kasım’da kovulunca tüm ABD operasyon ve varlıklarını $3,3 milyara Sumitomo’ya satıp bir daha da ABD’ye geri dönemedi. Hatta uluslararası emellerinden de vazgeçip Japonya’ya odaklandı. Halbuki birkaç ay önce Sumitomo ile birleşme plânları yapıyorlardı.

Bütün bu süreçte Standard & Poors lütfedip Daiwa’nın notunu A’dan BBB’ye düşürdü (hâlâ yatırım yapılabilir).

. . . . .

1994: Fazla şeker mideyi bulandırdığı gibi kafayı da bulandırıyormuş. Can havliyle Coca-Cola veya PepsiCo tarafından satın alınmayı savuşturmak isteyen Quaker Oats Co., gidip kendisi başka bir şirketi alarak Snapple Beverage Co.’ya $1,7 milyar ödedi. Yönetim Kurulu Başkanı William Smithburg “Bu satın alma, nakit akışı potansiyelimizi artıracak” dedi ama iki gün sonra Snapple’ın bilançosu beklenenden çok daha kötü çıktı. Quaker yine de satın alımdan vazgeçmedi. Daha 3 yıl geçmeden de $1,3 milyar zararı sineye çekerek Snapple’ı $300 milyona sattı. Böylece olay finans tarihine en aptal şirket satın alımlarından biri olarak geçti ama 2000 yılında PepsiCo bu sefer Quaker’ı $13,4 milyar dolar ödeyerek satın aldı.

1918: The San Francisco Chronicle gazetesinin haberine göre, kentte 175 kişi İspanyol Gribi’ne karşı maske takmadığı veya doğru takmadığı için tutuklandı. Çoğu “haberim yok” deyip $5 cezayla (bugünün $102’si) kurtuldu.

1 Kasım

1999: 103. doğum gününden kısa bir süre sonra, Dow Jones Sanayi Endeksi gençlik pınarından bir yudum alarak dört eski sıkıcı şirketi (Chevron – 1984’ten beri endekste;  Goodyear – 1930’dan beri; Sears – 1924’ten beri; Union Carbide – 1928’den beri) çıkartıp yerlerine dört yeni şehvetli büyüme hissesini koydu (Home Depot, Intel, Microsoft and SBC Communications).

1800: ABD’nin başkentinde ABD başkanlarının ikâmetgâhı ve çalışma ofisi olarak tahsis edilen Beyaz Saray’ın inşaatı tamamlandı ve ülkenin 2. Başkanı John Adams oraya taşındı.

İlk başkan Washington’un ikâmetgâhı New York’taydı. Kısa bir süre sonra, ülkenin başkenti olarak belirlenen Washington DC henüz inşaat halinde olduğu için 10 yıllığına geçici başkent olarak tahsis edilen Philadelphia’ya taşındı. Philadelphia kalıcı olarak başkent olmak istiyordu. Onun için de başkanın o gün oturduğu yerden birkaç blok öteye çok daha büyük bir başkanlık sarayı inşa ettiler ama Başkan Washington oraya taşınmayı reddetti.

1792’de başlayan Beyaz Saray inşaatı bitince, 1797’de başkanlığa seçilen John Adams hemen oraya taşındı. Philadelphia’daki başkanlık ikâmatgâhı otel oldu (1832’de de yıkıldı). Boşa yapılan başkanlık sarayı da artık Pennsylvania Üniversitesi.

Beyaz Saray için tasarım yarışması açılmış ve 9 mimar katılmıştı (biri de isimsiz katılan 3. Başkan Jefferson). İlk başkan Washington İrlandalı mimar Hoban’ın tasarımını seçti. 8 yıl süren inşaat $232 bine mal oldu (bugünün $4,7 milyonu). Başta oranın ismi Beyaz Saray değildi (başkanlık sarayı, köşkü, evi gibi isimleri vardı). 1812’de başlayan savaşta İngilizler, başkanlık sarayı da dahil olmak üzere Washington DC’de birçok binayı yaktılar. Daha sonra yeniden inşa başladığında yangın izlerini yok etmek için her yer beyaza boyanınca “beyaz saray” ismi yapıştı.

Orada kalmak bedava ama başkanlar yiyip içtiklerini ödemek zorundalar. Yiyecek, içecek, kuru temizleme, hijyen gibi kişisel masrafları yıllık $400 binlik maaşlarından düşülüyor.

Zemin kat küçük bir AVM gibi. Çiçekçi, marangoz, kapalı havuz ve dişçi var. Ne yapsınlar, dişçiye gidecek vakitleri yok ki. Pek özel yaşamları da yok. Eğer başkanla eşi kavga ediyorlar veya fanfinfon yapıyorlarsa gizli servisin bu durum için bir kod adı var: “Bosna sorununu tartışıyorlar”.

Birçok başkan Beyaz Saray’ı borca batırmış. En kötüsü Clinton idi. Oradan ayrıldığında borç $10 milyona çıkmıştı (7 kişilik jakuzi yaptırmıştı – ne yapsın, ekip kalabalık: Hillary, Monica, Juanita, Leslie, Paula, Kathleen, Gennifer).

Beyaz Saray gerçekten büyük. 6 kat, 132 oda, 36 banyo, 412 kapı, 28 şömine, 8 merdiven, 3 asansör. En son değerlemede fiyatı $400 milyon çıktı. Zaten sadece bakım için yılda $1,6 milyon harcanıyor.

1512: Mikelanj, Sistina Şapeli’nin tavanını boyamayı nihayet bitirdi ve halka ilk kez bu eseri görme fırsatı çıktı. 2020 yılında Vatikan “Sistina Şapeli” isimli 3 ciltlik bir bir kitap yayınlayarak Mikelanj’ın 4 yılını santim santim gösterdi. 1.999 adet basılan eserin her bir seti $22 bine satıldı.