Ocak 2000
Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds – Confusion de Confusiones
Çeviri: Levent Cinemre
271 sayfa
Lâlelerin altından daha yüksek bir fiyatla alınıp satıldığını düşünebilir misiniz? 1634 yılında bütün Hollanda”yı saran Lâle Çılgınlığı döneminde, işte tam böyle oldu. Bundan yaklaşık bir yüzyıl sonra da İngiltere”nin ulusal borcunu ödemek için gündeme gelen hisse senedi fiyatlarındaki artış, balon şirketlerin ortaya çıkmasıyla sonuçlandı. Peki ya bu balon şirketler patlayınca ne oldu? Bu önemli örnekler sadece piyasanın dalgalanma gücünün bir göstergesi miydi yoksa kitlesel histerinin patlamasına mı işaret ediyordu? Charles MacKay, ilk basımı 1841”de yapılan efsanevi kitabı Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds”da (Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı) bu soruyla birlikte ilgi çekici bir dizi başka olay hakkında da kendi özgün yaklaşımını sergiledi.
Amsterdam borsasının ilk günlerinde mutlaka izlenmesi gereken hisselerin başında, The Dutch East India Company geliyordu. Ancak şaibeli işlemler ve spekülasyon bir kez başladıktan sonra, hissenin fiyat hareketlerini anlamak giderek güçleşmeye başlamıştı. Görünüşe göre piyasa manipülasyonu, çağdaş borsa arifesinde bile önemli bir etkendi. Joseph de la Vega’nın 1688 tarihinde kaleme aldığı Confusion de Confusiones (Karışıklığın Karmaşası) adlı kitabı, bugün bile geçerliliğini koruyan on yedinci yüzyıla dair karmaşık işlemler konusunda ilk elden bilgiler sunmaktadır.
Bu kitap, kitlesel tepkilerin ve ticari hilekârlıkların finansal piyasalar üzerinde kimi zaman mizahi, kimi zaman tüketici etkilerini keşfetmek için tüm zamanların iki yatırım klasiğini zekice ilişkilendirmektedir. Finansal analist ve yazar Martin Fridson rehberliğindeki bu yeni ve olayların derinine nüfuz eden kitabın sonucu ise ilginç, eğlendirici ve kesinlikle entrikacı bir geçmişe yolculuktur. MacKay ile de la Vega”nın saygın eserleri, Bernard Baruch’un yatırım stratejisinden Japonya”daki arazi fiyatlarına, junk bond’lara, Baring Securities”in batışına kadar birçok olayı açıklayabilen ve gerçekten zamana direnen eserlerdir. Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı ile Karışıklığın Karmaşası”nı bir araya getiren bu eşi bulunmaz kitap, bu iki eserin vardığı sonuçlar arasında ilginç karşıtlığı da gözler önüne sermektedir. MacKay, “periyodik kitlesel histeri patlamalarının” piyasada dalgalanmaya yol açtığını savunurken, de la Vega “piyasadaki spazmların arkasında, hilekârlık” görmektedir. Her iki yaklaşım da piyasa davranışı ve yatırım psikolojisi üzerine getirdikleri etkileyici yorumlar nedeniyle yakından ilgilenilmeyi hak etmektedir. Borsanın kararsız davranışlarını daha iyi anlamak isteyenlerin, bu klasikleri mutlaka günümüzün olayları çerçevesinde gözden geçirerek okuması gerekir.
……….
Piyasa insanı şaşırtmaktan ve elindeki avucundakini almaktan asla vazgeçmez. Bu iki saygın eser, menkul kıymetler piyasası üzerine yazılmış en değerli kitaplar listelerinin vazgeçilmezleri arasında yer almaya, yatırımcılar da onlara inanmaya devam etmektedir. – Martin Fridson, Merrill Lynch & Co., Yönetici, Financial Statement Analysis ve Investment Illusions isimli kitapların yazarı
Yatırım üzerine yazılmış en iyi on eserden biri. – Financial Times
Geçmiş günlere dair dikkat çekici bir zenginlik, tamahkârlık, hilekârlık ve finansal keşifler öyküsü. – Peter Bernstein, Capital Ideas kitabının yazarı
Kitle psikolojisi ve dolayısıyla finansal piyasalar üzerine yazılmış en önemli ikitap. Piyasaları öğrenmek isteyenler ve insan davranışlarının uç boyutlarıyla ilgilenen herkes, bu kitabı mutlaka okumalı. – Ron Insana, CNBC
Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı & Karışıklığın Karmaşası”nı birbiriyle ilişkilendirmenin sonucunda ortaya, olağanüstü bir karmaşa çıkmamış. Tam tersine, kitap kalabalığı takip etmenin tehlikelerini çağdaş yatırımcının zihnine büyük bir açıklıkla yerleştiriyor. – Greg Haberlein, The Seattle Times
Bir zamanlar üzerine elbise giymeyen bir kral varmış. Uzun bir süre bu durum kimsenin dikkatini çekmemiş. Bu harika kitapta okuyacağınız gibi o zamandan bu yana birçok çıplak kral yaşamış. Şüphesiz bundan sonra da yaşayacak. – Andrew Tobias, Managing Your Money kitabının yazarı
İÇİNDEKİLER
Önsöz
Giriş
Budalaların Aleminde
Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı
Karışıklığın Karmaşası
KİTAPTAN BİR ALINTI
Ülkenin maliyesi çok kötü bir durumdaydı. En yükseğinden en düşük derecelisine kadar hemen hemen her devlet görevlisi tarafından sürdürülen israf ve çürümüşlük, Fransa”yı harap olmanın eşiğine getirmişti. (…) Para tüccarları ve maliyecilerin suistimallerini araştırma amacıyla Adalet Odası”na çok büyük yetkiler verildi. Halk, uygulanacak ceza ve hacizler tutarının beşte biri karşılığında suçlular aleyhinde kanıt göstermeye teşvik edildi. (…) Kendi bölgesinin tiran ve zorbası olarak görülen banker ve maliyeci Samuel Bernard”ın yasadışı kârları öylesine büyüktü ki, kaçmasına izin verilmesi için 250.000 sterlin rüşvet teklif etti. Teklif reddedildi ve ölüm cezasına çarptırıldı. (…) Yağmadan asıl payı saray mensupları ve eşleri ile metresleri aldılar. Bir para tüccarı, varlığı ve suçu ile oranlı olarak on iki milyon libre tutarında vergilendirildi. Hükümette ağırlığı olan bir kont, tüccarı bularak yüzbin kron karşılığında cezasında indirim sağlayabileceğini söyledi. Tüccarın cevabı şöyleydi: “Çok geç kaldınız dostum, eşinizle ellibine anlaştım bile.”